Chùa Một Mái – ngôi chùa nhỏ nằm trong quần thể di tích chùa Thầy, xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai từng là nơi dừng chân của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Nhiều chủ trương, quyết định quan trọng của đất nước đã được Bác khởi thảo tại đây. Chùa Một Mái giờ đây vẫn còn lưu giữ những dấu tích, kỷ vật thân thương của Người…
Chùa Một Mái còn có tên Bối Am tự, được xây dựng vào cuối thế kỉ XIX. Chùa nằm ở phía Tây núi Sài Sơn với lối kiến trúc theo kiểu chữ Tam gồm nhà Tổ, nhà Mẫu và Tam quan. Tam quan kiểu tám mái, điện Mẫu gồm 5 gian còn nhà Tổ chỉ có một gian bán mái dựng tựa lưng vào núi. Bởi thế nên dân gian quen gọi Bối Am tự là chùa Một Mái.
Mái ngói tựa lưng vào núi
Tối ngày 3/2/1947, Bác Hồ về Sài Sơn rồi lưu lại tại chùa Một Mái. Bác nghỉ và làm việc trong gian buồng của ngôi nhà Tổ dưới chân chùa. Từ đó cho đến đầu tháng 3/1947, chùa Một Mái đã trở thành chỉ huy sở để Bác trực tiếp chỉ đạo cuộc kháng chiến. Các đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp cùng nhiều đồng chí khác thường đến chùa Một Mái để báo cáo tình hình chiến sự và xin ý kiến chỉ đạo của Bác. Trong một tháng ở tại chùa, Bác đã cùng các đồng chí trong Trung ương và Chính phủ bàn bạc, giải quyết nhiều công việc nội vụ, quốc phòng tại đây. Trong gian buồng nhỏ đơn sơ của ngôi chùa Một Mái, bên ngọn đèn thắp dầu hỏa cùng chiếc máy đánh chữ cũ, Bác đã soạn thảo nhiều tài liệu mật quan trọng cũng như duyệt nhiều sắc lệnh, chỉ thị. Ngày 2/3/1947, Bác rời Sài Sơn xuống phủ đường Quốc Oai chủ trì phiên họp của Hội đồng Chính phủ về việc cấp tốc di chuyển cơ quan lên Việt Bắc bởi trong thời gian này, Pháp liên tục mở rộng, tiến đánh ra ngoại vi Thủ đô Hà Nội. Đến 18h30 phút ngày 3/3/1947, đồng chí Trần Đăng Ninh và một số đồng chí khác đến đón Bác rời Quốc Oai, qua Trung Hà, sang Phú Thọ, lên Việt Bắc, cùng Trung ương Đảng và Chính phủ tiếp tục lãnh đạo cuộc kháng chiến đến ngày toàn thắng.
Nơi Bác Hồ từng ở và làm việc
Kháng chiến chống Pháp thắng lợi, tháng 10/1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các cơ quan Trung ương trở về Thủ đô. Dù trăm công nghìn việc, ngày 19/5/1957, Bác Hồ đã về thăm lại ngôi chùa Một Mái. Bác xúc động dừng chân trước nhà Tổ, gian đầu hồi bên phải điện Mẫu, nơi mà hơn mười năm trước, Người đã sống và làm việc ở đó trong những ngày chiến sự rối ren. Hai năm sau, cũng vào ngày sinh nhật của Bác, 19/5/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh một lần nữa về thăm lại Sài Sơn và chùa Một Mái.
Từ năm 1984, nhà Tổ của chùa được trùng tu làm Nhà lưu niệm Bác Hồ. Hiện nay, Nhà lưu niệm còn lưu giữ nhiều hiện vật, hình ảnh quý như tấm áo của Bác, hình ảnh Bác về thăm chùa Một Mái năm 1959, một số bút tích của Bác trong thời gian Người ở và làm việc tại đây. Thời kỳ chiến tranh phá hoại miền Bắc, chùa Một Mái được sử dụng làm cơ sở làm việc của Trường Đảng Sơn Tây.
Ngôi chùa Một Mái, chốn linh thiêng đã ghi dấu những sự kiện lịch sử thời kỳ kháng chiến chống Pháp, đi qua những năm tháng chiến tranh chống Mỹ ác liệt và còn lưu giữ hình ảnh, tình cảm sâu nặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh với mảnh đất Sài Sơn.
Hoàng Minh
Theo Trung tâm Thông tin Triển lãm