Từ năm 2007 đến nay, đã có nhiều cuộc khai quật, nghiên cứu về khu du tích Cổ Loa, xã Cổ Loa, huyện Đông Anh. Kết quả đã thu được những thành tựu đáng ghi nhận và điều cần thiết lúc này là phải bảo tồn cũng như phát huy giá trị của của Thành Cổ Loa.
Đền thờ An Dương Vương (Ảnh tư liệu)
Khu di tích thành Cổ Loa có giá trị đặc biệt quan trọng đối với lịch sử Thủ đô và đất nước, nhưng những dấu tích và tính toàn vẹn của khu di tích đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng do quá trình đô thị hóa. Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích Cổ Loa, trong khuôn khổ hợp tác giữa Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học và Khoa Nhân học, trường Đại học Wisconsim – Madison (Hoa Kỳ), trong những năm từ 2007 đến nay, đã tiến hành các đợt khai quật, nghiên cứu khảo cổ học tại Khu di tích Thành Cổ Loa như: Cắt lũy hào Thành Trung tại xóm Thượng và Xóm Bãi; cắt Thành Ngoại tại xóm Đống Dân và cắt Ụ Hỏa hồi và Thành Nội tại thôn Chợ… Các cuộc khai quật đã đạt được những kết quả quan trọng trong việc đánh giá giá trị của khu di tích qua các thời kỳ lịch sử.
Qua đó, các nhà chuyên môn có thể khẳng định, Cổ Loa là tòa thành đất có niên đại sớm nhất và quy mô lớn nhất ở Đông Nam Á. Thành Cổ Loa thể hiện sự sáng tạo độc đáo của người Việt cổ trong công cuộc giữ nước, chống giặc ngoại xâm. Trước khi thành Cổ Loa được xây dựng, chưa có một di tích nào được xây dựng ở lưu vực châu thổ sông Hồng có kích cỡ và diện tích lớn như Cổ Loa và để xây dựng được Thành lớn như Cổ Loa chắc chắn cần phải có một lực lượng quân sự hùng mạnh, sự quản lý nhà nước kiểu tập trung hóa, dân số lớn. PGS.TS, Tống Trung Tín, Nguyên Viện trưởng Viện khảo cổ học nhận định, bước đầu, kết quả khai quật khảo cổ trong thời gian qua thu được những thành tựu lớn. Đặc biệt, tại di tích đền Thượng, các cuộc khai quật đã phát hiện hàng trăm mang khuôn đúc mũi tên đồng Cổ Loa và hàng nghìn cục đá phác vật, nguyên liệu, phế liệu, phế thải trong quá trình làm khuôn đúc mũi tên đồng. Sự có mặt với số lượng lớn loại đá dùng làm khuôn đúc tại Thành Trung và phác vật mang khuôn đúc là tư liệu quý khẳng định chắc chắn việc đúc mũi tên đồng của cư dân nước Âu Lạc dưới thời vua An Dương Vương tại Kinh đô Cổ Loa, minh chứng cho huyền thoại nỏ thần bảo vệ kinh thành Cổ Loa.
Giếng Ngọc trước đền An Dương Vương(Ảnh tư liệu)
Theo Tiến sỹ Trịnh Hoàng Hiệp, nhóm nghiên cứu thành Cổ Loa của Viện Khảo cổ học và Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội, lịch sử thành Cổ Loa gắn liền với khu di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ học Cổ Loa. Bởi vậy, việc nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di tích thành Cổ Loa cần đặt trong tổng thể khu di tích Cổ Loa. Các nhà khoa học cũng cho rằng, làm tốt vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa liên quan khu di tích Cổ Loa cũng đồng nghĩa với việc giáo dục cho thế hệ trẻ hôm nay về tinh thần độc lập dân tộc, chống kẻ thù xâm lược, phát huy truyền thống lịch sử văn hóa của cha ông.
Sau quá trình nghiên cứu giai đoạn từ năm 2007 – 2014, các nhà khoa học đã kiến nghị lựa chọn một khu tiêu biểu nhất của khu di tích Cổ Loa còn lại những di tích tiêu biểu và đặc trưng nhất như: 3 thành, hào, giếng Ngọc, đền thờ vua An Dương Vương để nghiên cứu, phục hồi, giúp du khách nhận diện khu di tích. Theo PGS.TS Tống Trung Tín: công tác nghiên cứu Cổ Loa cần đi sâu hơn nữa về di tích Thành Cổ Loa bởi còn rất nhiều vấn đề đặt ra như: thời kỳ, niên đại, giá trị khảo cổ của hiện vật. Mỗi cố đô đều có một giá trị riêng của mình, việc tìm hiểu mối quan hệ giữa kinh đô Cổ Loa với các kinh đô hình thành trước và sau nó cũng sẽ khẳng định giá trị lịch sử, những nét văn hóa đặc biệt. Đề xuất của các nhà khoa học cũng cho rằng, cần tiến hành khai quật lũy phía Tây Nam thành Ngoại, lũy phía Tây Nam Thành Trung, lũy và Ụ hỏa hồi phía Tây Nam Thành nội và hào Thành Ngoại… ở từng giai đoạn đắp thành gắn lên vách địa tầng nhằm giới thiệu cho khách tham quan và nghiên cứu về khu di tích thành Cổ Loa bởi đây là khu vực còn giữ được những dấu vết rõ ràng nhất về thành – hào – hỏa hồi và gần đền thờ An Dương Vương, gần Giếng Ngọc gắn liền với truyền thuyết về Mỵ Châu – Trọng Thủy…
Tiến sỹ Lê Thị Liên, Viện Khảo cổ học khẳng định, ngoài những yếu tố trên, việc nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của di tích thành Cổ Loa cần chú ý hơn tới vai trò của cộng đồng dân cư địa phương, để người dân hiểu hơn về văn hóa truyền thống quý báu mà cha ông để lại thông qua các lớp học, các buổi tìm hiểu thực tế tại di tích. Việc đưa học sinh tới Hoàng thành Thăng Long, cùng tham gia khai quật khảo cổ học cũng có thể là bài học kinh nghiệm đối với việc nghiên cứu, bảo tồn Khu di tích Cổ Loa… Theo Tiến sỹ Lê Thị Liên, đây là một hướng đi bền vững, bởi chỉ khi người dân hiểu về giá trị di tích thì họ mới chủ động tham gia vào việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản…
Nghi Dung