“Tuyệt đối không phá hủy, làm hỏng hay hi sinh di sản để phục vụ phát triển’

Việt Nam là một trong những quốc gia mạnh về di sản. Cả nước có 8 di sản Văn hoá và Thiên nhiên thế giới, 11 di sản văn hoá phi vật thể đại diện nhân loại, 01 di sản phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp và 07 di sản tư liệu thế giới, 249 di sản văn hoá phi vật thể quốc gia cùng với hệ thống di tích được xếp hạng ở nhiều cấp. Nhiều năm qua, Chính phủ cùng cộng động nhân dân và các tổ chức đã rất nỗ lực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hoá ngày càng hoàn thiện, chặt chẽ hơn. Việt Nam cũng là một trong các nước tích cực xây dựng chính sách UNESCO về Di sản thế giới và phát triển bền vững-phê chuẩn bốn trong sáu Công ước UNESCO trong lĩnh vực văn hoá. Chính phủ cũng quan tâm tới phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú để khích lệ lớp người gìn giữ và trao truyền di sản. Bởi thế, di sản không ngủ yên mà đã trở thành động lực của phát triển.

Năm 2017, khách du lịch trong nước và quốc tế tới tham quan các khu di tích, di sản thế giới tăng mạnh: 8 Di sản Văn hoá và Thiên nhiên Thế giới đón hơn 16 triệu lượt khách, trong đó 7  triệu khách quốc tế, doanh thu từ vé tham quan và phí dịch vụ trực tiếp hơn 2.500 tỷ đồng.

Ông Michael Croft, Trưởng Đại diện Văn phòng UNESCO Hà Nội đánh giá cao việc Việt Nam xếp thứ 6/10 nước có tăng trưởng du lịch nhanh nhất, theo thống kê của Tổ chức Du lịch thế giới. Dòng khách đổ về các khu di sản mang lại nguồn thu lớn, kích thích phát triển kinh tế địa phương nhưng cũng mang đến nhiều thách thức trong bảo tồn. Ông Michael Croft nêu thực trạng chưa có quy định cụ thể về tỷ lệ tái phân bổ một phần nguồn doanh thu cho di sản. Một số khu di sản quá tham vọng về mục tiêu tăng trưởng du lịch, vượt qua ưu tiên bảo vệ di sản khiến cộng đồng lo ngại.

Phát biểu kết luận Hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc  nêu rõ: Di sản là báu vật thiên nhiên ban tặng cho đất nước chúng ta, là kết tinh lao động sáng tạo cha ông truyền từ đời này qua đời khác. Thủ tướng nhắc lại câu chuyện một tỷ phú Các tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất tâm sự có thể tạo ra bãi biển nhân tạo, quả núi mới, người máy nhưng lại ghen tị với Việt Nam vì sở hữu nhiều di sản thiên nhiên và văn hoá. “Chúng ta tuyệt đối không phá huỷ, làm hỏng hay hi sinh di sản vì bất kỳ lí do gì để phục vụ phát triển. Để mất đi sản dù là một phần chính là bắn súng vào quá khứ, đánh mất bản sắc dân tộc”, Thủ tướng nhấn mạnh.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhắc lại ấn tượng về lượng khách quốc tế tới Việt Nam tăng trưởng mạnh, ghi nhận một số kết quả đạt về bảo vệ và phát huy giá trị di sản ở vịnh Hạ Long, di tích Cố đô Huế, quần thể danh thắng Tràng An, phố cổ Hội An. Tuy nhiên, Thủ tướng chỉ ra những hạn chế, bất cập trong công tác di sản thể hiện ở chỗ khung pháp lý có nhưng thực thi chưa nghiêm, sự phối hợp giữa các cấp ngành chưa tốt. Việc tu bổ tôn tạo di tích theo Thủ tướng nhiều nơi thực hiện theo hướng hào nhoáng, hiện đại hoá làm mất đi tính độc đáo vốn có. Làm bảo tồn và phát huy di sản nhưng chưa thực sự đảm bảo quyền lợi của cộng đồng sở hữu di sản-trường hợp ruộng bậc thang Mù Cang Chải là danh thắng quốc gia nhưng người dân vẫn nghèo. Việt Nam phải đối mặt nhiều thách thức như hội nhập kinh tế, sức ép toàn cầu hoá lên văn hoá truyền thống, khai thác di sản tận thu chưa chăm lo đầu tư lại cho di sản, tác động khắc nghiệt của biến đổi khí hậu lên di sản văn hóa thiên nhiên.
Di sản về bản chất thuộc về quá khứ, dễ bị ngủ yên vì vậy Thủ tướng nhấn mạnh những người làm văn hoá luôn phải “sáng tạo, năng động” trong nguyên tắc để di sản phát huy giá trị trong cuộc sống thế hệ hiện tại, giáo dục về di sản để tạo nguồn cảm hứng nuôi dưỡng lòng tự hào, tự tôn dân tộc.  Bảo tồn và phát huy giá trị di sản không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước, còn là sự nghiệp của quần chúng và cộng đồng. Cần thiết đẩy mạnh hội nhập và giao lưu quốc tế, nghiêm túc thực hiện các cam kết với UNESCO, Việt Nam cần đóng góp bản sắc văn hoá để làm phong phú thêm di sản và sự đa dạng văn hoá thế giới. Thủ tướng yêu cầu thời gian tới rà soát, đề xuất sửa đổi và hoàn thiện hệ thống văn bản, chính sách về di sản, tăng cường giám sát các di sản thế giới, phân cấp quản lý rõ ràng hơn nữa về quyền hạn và trách nhiệm, chú trọng đào tạo chất lượng nguồn nhân lực; xử lý hài hoà mối quan hệ giữa phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy giá trị di tích, di sản và bảo vệ môi trường.

Bài & ảnh: Nhật Vũ