Xúc động Trưng bày chuyên đề “Phút hồi sinh” tại Bảo tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày

Sáng 14/11, tại thôn Nam Quất, xã Nam Triều, huyện Phú Xuyên, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò phối hợp với Bảo tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày tổ chức khai mạc Trưng bày chuyên đề “Phút hồi sinh”. Trưng bày là một trong những hoạt động thiết thực hướng tới kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944 – 22/12/2024).

Đến dự Trưng bày có đại diện Ban liên lạc toàn quốc chiến sỹ cách mạng Việt Nam bị địch bắt tù đày; Ban liên lạc các chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày thành phố Hà Nội; Ban liên lạc các chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày của một số tỉnh, thành phố phía Bắc; Ban liên lạc chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày Trại giam tù binh Phú Quốc thành phố Hà Nội; các nhân chứng lịch sử là các cựu tù chính trị, cựu tù binh các nhà tù, trại giam của địch từng được trao trả ở Thạch Hãn, Lộc Ninh năm 1973 – 1974…

Các đại biểu cắt băng khai mạc Trưng bày

Trưng bày gợi nhớ thời khắc lịch sử hào hùng của những ngày chiến thắng trở về, giúp thế hệ sau thấu hiểu và tri ân công lao đóng góp, sự hy sinh anh dũng của các chiến sỹ cách mạng bị địch bắt, tù đày cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, để thêm trân quý giá trị của hòa bình, độc lập, tự do.

Trưng bày được thể hiện qua 3 nội dung: “Mở cửa ngục tù”, “Ngày chiến thắng trở về” và “Viết tiếp bản hùng ca”.

Ở nội dung “Mở cửa ngục tù” gồm những tư liệu, hình ảnh thể hiện sau năm 1954, hệ thống nhà tù, trại giam được đế quốc Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa thiết lập khắp miền Nam. Sáu nhà tù, trại giam được mệnh danh là “địa ngục trần gian” lớn nhất miền Nam gồm: Côn Đảo, Phú Quốc, Chí Hòa, Phú Lợi, Tân Hiệp, Thủ Đức. Tại đây, nhiều thủ đoạn tàn khốc đã được áp dụng nhằm đày ải về thể xác, tinh thần tù nhân. Các chiến sỹ cách mạng đã kiên cường đấu tranh chống chế độ giam cầm hà khắc, nhiều chiến sỹ đã anh dũng hy sinh.

Nhà tù Côn Đảo (1955 – 1975) là nơi kẻ địch áp dụng nhiều thủ đoạn thâm độc và tàn bạo nhất. Những người tù bị hành hạ suốt ngày đêm, chết dần chết mòn trong các chuồng cọp, xà lim. Ngày 25/5/1970, một phần sự thật về chuồng cọp trong nhà tù đã bị phanh phui trước dư luận quốc tế qua sự tố cáo của những học sinh, sinh viên trở về từ Nhà tù Côn Đảo.

Trại giam tù binh Phú Quốc (Trại giam tù binh cộng sản Việt Nam/Phú Quốc, 1967 – 1973) là trại giam lớn nhất của Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa ở miền Nam Việt Nam. Đây là nơi giam gần 40.000 lượt tù binh, nơi thấm đẫm máu đào của gần 4.000 chiến sỹ bị sát hại.

Trước khi đày đi Côn Đảo, địch tạm giam và tra tấn nhiều tù nhân tại Khám Chí Hòa – nơi được mệnh danh là trận đồ bát quái giữa lòng Sài Gòn. Tại pháp trường, sân sau Khám Chí Hòa, chúng đã xử bắn anh Nguyễn Văn Trỗi vào ngày 15/10/1964.

Cuối tháng 11/1958, địch đầu độc tù nhân tại Nhà tù Phú Lợi. Những người tù bị đầu độc, rất yếu nhưng kẻ địch không cho tù nhân chăm sóc nhau, không cho thuốc để giải độc. Vì vậy đã làm dấy lên phong trào “Biến căm thù thành hành động” trong Nhân dân cả nước.

Một số tư liệu, hình ảnh được Trưng bày

Từ năm 1957 – 1975, hàng nghìn tù nhân bị giam giữ tại Nhà lao Tân Hiệp, Khám lớn Cần Thơ, đa số là cán bộ và đồng bào yêu nước ở các tỉnh miền Nam. Tại Nhà lao Thủ Đức và Trại giam nữ tù binh Phú Tài, những chị em không chấp hành nội quy bị địch đánh đập, đàn áp dã man và bị đày đi Nhà tù Côn Đảo.

Sau thất bại liên tiếp ở các chiến trường, đặc biệt là cuộc tập kích 12 ngày đêm bằng không quân ra miền Bắc (12/1972), Mỹ buộc phải ký Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam (27/1/1973). Đây là mốc son lịch sử, mở đường cho ngày trở về của các chiến sỹ cách mạng bị địch bắt, tù đày.

Nội dung “Ngày chiến thắng trở về” thông tin, thực hiện Hiệp định Paris, các cuộc trao trả tù binh, tù chính trị giữa ta và địch được triển khai từ tháng 2/1973. Các cuộc trao trả diễn ra nhiều đợt tại nhiều địa điểm khác nhau, trong đó hai địa điểm trao trả lớn nhất là sông Thạch Hãn (tỉnh Quảng Trị) và sân bay Lộc Ninh (nay thuộc huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước).

Bên dòng sông Thạch Hãn, từ nhiều trại giam, các chiến sỹ được đưa đến bờ Nam sông Thạch Hãn (Quảng Trị) dưới sự giám sát của Ban Liên hợp Quân sự bốn bên và các giám sát viên quốc tế. Tại đây, hàng nghìn chiến sỹ đã được trao trả cho Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam trong nhiều đợt. Sau khi các thủ tục bàn giao được hoàn tất, các chiến sỹ xuống ca nô để đi sang bờ Bắc sông Thạch Hãn. Cờ giải phóng tung bay từ đằng xa, thời khắc lịch sử của ngày chiến thắng trở về đã đến. Xúc động trào dâng, khi chưa đến nơi, những người tù đã lao mình xuống sông để ùa vào vòng tay yêu thương của đồng đội đón chào.

Tại Sân bay Lộc Ninh, không may mắn như các đồng đội khác sớm được trao trả, các chiến sỹ ở trại II biệt giam Cần Thơ phải chờ đợi hơn một năm khi kẻ địch không những trì hoãn trao trả mà còn cố tình giết dần, giết mòn những người tù.

Trưng bày thu hút sự quan tâm của công chúng

Nội dung “Viết tiếp bản hùng ca” nhấn mạnh, sau ngày chiến thắng trở về, vượt qua nỗi đau thương tật, hoàn cảnh khó khăn, các cựu tù binh, tù chính trị vẫn vươn lên trong quá trình học tập, công tác với nỗ lực bền bỉ. Luôn nhớ về những đồng đội đã hy sinh tại nơi “địa ngục trần gian” năm xưa, những người tù đã phối hợp với lực lượng vũ trang của địa phương tổ chức tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ, thăm hỏi các bạn tù có hoàn cảnh khó khăn. Năm 2008, sau những đợt khai quật, hơn 1.300 hài cốt của các liệt sỹ tù binh Phú Quốc đã được tỉnh Kiên Giang và huyện Phú Quốc tổ chức an táng tại Nghĩa trang liệt sỹ Phú Quốc.

Hàng năm, Đảng, Nhà nước, thành phố Hà Nội tổ chức các cuộc gặp mặt, tri ân các cựu tù chính trị, cựu tù binh. Vào các năm chẵn nhân kỷ niệm ngày chiến thắng trở về, những cựu tù binh đã trở lại thăm “địa ngục trần gian” Phú Quốc năm xưa, cùng các bạn tù ôn lại những kỷ niệm của một thời đấu tranh gian khổ, hào hùng không thể nào quên.

Thông qua Trưng bày góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng; đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa” cho các tầng lớp Nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Trưng bày “Phút hồi sinh” diễn ra từ ngày 14/11/2024 đến hết ngày 31/3/2025./.

Ngọc Trâm