Chùa Bối Khê (tên chữ là Đại Bi tự) nằm yên bình tại thôn Song Khê, xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai (Hà Nội). Chùa được xây dựng từ năm 1338, mang kiến trúc “Tiền Phật hậu Thánh” độc đáo, với bố cục “nội công ngoại quốc” tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc Phật giáo thời Trần. Đặc biệt ở khuôn viên chùa còn lưu giữ một địa đạo – chứng tích sống động của thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.
Ngôi chùa cổ Bối Khê. Ảnh: Mai Chi
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, chùa Bối Khê là cơ sở cách mạng. Nơi đây lưu lại nhiều chiến công của quân và dân Tam Hưng. Trong đó tiêu biểu là hệ thống hầm kiểu mẫu được bắt đầu đào sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh ra “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” ngày 19/12/1946. Hầm ban đầu dùng để nuôi giấu cán bộ, cất trữ lương thực, sau trở thành một “pháo đài” chặn đứng các cuộc càn quét của giặc. Hệ thống hầm dài tới 3km, có 3 ngách, xuất phát từ một nhà dân thông tới điện Phật, chạy qua Nhà thờ Trạng nguyên Nguyễn Trực (gần chùa Bối Khê) và chạy vòng quanh làng, tạo ra thế liên hoàn chiến đấu dưới lòng đất. Hệ thống hầm chính là một địa đạo bởi tính quy mô và phát huy được thế mạnh phòng thủ khi chiến đấu.
Tại cửa hầm ở Nhà thờ Trạng nguyên Nguyễn Trực, du kích của ta chiến đấu và tiêu diệt nhiều giặc Pháp. Hầm này có tác dụng chuyển quân dưới lòng đất và khi rút lui thì có thể trở thành chỗ phòng thủ vững chắc. Địa đạo Bối Khê góp công lớn trong việc đập tan ba cuộc càn quét của thực dân Pháp, tiêu diệt 372 tên địch.
Từ tình hình kháng chiến cũng như tác dụng chiến đấu hiệu quả của địa đạo Bối Khê, các xã quanh vùng đã nô nức đào hầm chống thực dân Pháp.
Địa đạo Bối Khê cũng gắn liền với những câu chuyện cảm động, minh chứng về sự kiên cường của quân và dân ta trước giặc Pháp xâm lược. Tiêu biểu là nữ du kích Phạm Thị Đe – người đã chiến đấu 7 ngày đêm trong lòng địa đạo không có cơm ăn, nước uống và sống sót kỳ diệu nhờ tinh thần bất khuất và sự hỗ trợ của Nhân dân địa phương.
Địa đạo kháng chiến trong chùa Bối Khê đã được cải tạo, gìn giữ. Ảnh: Minh Đỗ
Người dân xã Tam Hưng nói riêng và huyện Thanh Oai nói chung luôn tự hào với chứng tích lịch sử này. Từ căn hầm kiểu mẫu tại chùa Bối Khê, năm 1949, Huyện ủy Thanh Oai ra nghị quyết lấy mô hình làng kháng chiến Bối Khê làm làng kháng chiến kiểu mẫu. Tháng 12/1949, Tỉnh ủy Hà Đông ra nghị quyết phát động toàn tỉnh xây dựng làng kháng chiến kiểu mẫu như làng Bối Khê.
Hiện nay, các hầm kháng chiến năm xưa ở Tam Hưng và xã lân cận đều dần phủ kín, khuất lấp theo thời gian, chỉ có hầm ở chùa Bối Khê vẫn còn giữ được một cửa và địa đạo dài khoảng 7m. Huyện Thanh Oai đã cải tạo, gìn giữ địa đạo này…
Trong chiến lược phát triển du lịch Thủ đô, chùa Bối Khê đang là một điểm nhấn trong tuyến du lịch “Con đường di sản Nam Thăng Long – Hà Nội”, kết nối các di tích lịch sử, văn hóa và làng nghề truyền thống khu vực phía Nam thành phố.
Chùa Bối Khê – nơi giao thoa giữa tâm linh, lịch sử và văn hóa, xứng đáng là điểm đến không thể bỏ qua của du khách trong và ngoài nước khi đến với Hà Nội.
Thảo Nhi