Huyện Ba Vì được thiên nhiên ban tặng cho cảnh quan tươi đẹp “sơn thủy hữu tình” với núi, đồi, rừng, thác, sông, suối, hồ…phù hợp cho phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, khám phá… Đến Ba Vì, ngoài tham quan du lịch, du khách còn được chiêm bái các di tích lịch […]
Huyện Ba Vì được thiên nhiên ban tặng cho cảnh quan tươi đẹp “sơn thủy hữu tình” với núi, đồi, rừng, thác, sông, suối, hồ…phù hợp cho phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, khám phá…
Đến Ba Vì, ngoài tham quan du lịch, du khách còn được chiêm bái các di tích lịch sử, văn hóa cùng nhiều lễ hội mang đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ, tiêu biểu là lễ hội Tản Viên Sơn Thánh. Huyện Ba Vì có 300 di tích, thì có trên 100 di tích thờ Đức Thánh Tản Viên – Sơn Tinh với rất nhiều di tích được xếp hạng cấp Quốc gia đặc biệt, quốc gia và thành phố. Điều đó phần nào khẳng định công trạng to lớn của Ngài đối với Nhân dân, đất nước. Ngài không chỉ là Vị Thành hoàng bảo trợ cho làng xã mà còn được Nhân dân suy tôn Đệ nhất phúc thần, Thượng đẳng tối linh thần; vị Anh hùng dân tộc, anh hùng khai điền trị thủy, anh hùng khai sáng văn hoá của dân tộc ta từ thủa dựng nước. Với giá trị di sản văn hóa to lớn đó, năm 2018, Tục thờ Tản Viên Sơn Thánh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ rước nước tại lễ hội Tản Viên Sơn Thánh.
Ngọn núi Ba Vì gắn liền với truyền thuyết về Đức Thánh Tản Viên. Tại núi Ba Vì có ba ngôi đền thờ Thánh Tản là đền Thượng, đền Trung, đền Hạ thuộc địa phận hai xã Minh Quang và Ba Vì. Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được tổ chức tại cụm di tích này nhằm tri ân công đức của Đức Thánh Tản Viên, đang dần trở thành lễ hội cấp vùng. Đền Thượng còn gọi là Chính cung Thần Điện. Tương truyền, đền Thượng có từ thời An Dương Vương. Đền có vị trí và kiến trúc độc đáo, một mái lộ thiên lợp ngói và một mái ngầm dưới lòng tảng đá lớn nằm ở độ cao 1.227m bên sườn núi Ba Vì. Đền Trung còn gọi là Trung cung, tọa lạc ở lưng chừng núi Ba Vì. Đền thờ bà Ma Thị Cao Sơn, vị thần chủ cai quản núi Tản Viên, đồng thời cũng là mẹ nuôi của Đức Thánh Tản. Đền Hạ còn gọi là Tây cung, nằm dưới chân núi Tản, bên bờ sông Đà.
Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh thường tổ chức vào ngày 14 tháng Giêng – ngày Đức Thánh sinh, nhưng tùy theo tình hình từng năm mà huyện Ba Vì có thể tổ chức lễ hội sớm hơn ít ngày. Những năm gần đây, lễ hội từng bước phục dựng các nghi thức truyền thống để nâng tầm lễ hội, thu hút sự quan tâm của cộng đồng và du khách thập phương. Trong đó, nghi lễ rước kiệu liên vùng dâng Thánh mẫu cùng Phụ thân của Thánh Tản (từ đền Hạ sang đền Lăng Sương, tỉnh Phú Thọ); rước kiệu lễ, hạ lộc từ đền Lăng Sương về đền Hạ được phục dựng sau nhiều năm gián đoạn. Ngoài ra, Ban tổ chức còn chú trọng thực hiện lễ rước nước từ Sông Đà tại bến sông xóm Cốc Đồng Tâm, xã Minh Quang (trước cửa đền Hạ) về làm lễ mộc dục.
Lễ hội diễn ra nhiều hoạt động vui tươi, náo nhiệt.
Lễ rước nước diễn ra đúng 0 giờ đêm 14 tháng Giêng. Thực hiện nghi lễ là một cặp thiện nam – thiện nữ có đủ tài sắc, nhân thân tốt đã qua tuyển chọn từ trước. Đi theo tháp tùng là lãnh đạo địa phương, chủ nhang đền Hạ và đông đảo Nhân dân. Đoàn người được một chiếc thuyền đưa ra giữa dòng sông Đà trong đêm tối để lấy nước. Tục truyền, người nam múc 7 gầu nước, người nữ múc 9 gầu theo quan niệm “nam 7 vía, nữ 9 vía”. Nước được đem từ giữa dòng sông dâng lên bao sái các đồ thờ tự tại đền Hạ. Sau nghi thức tế lễ tại đền Hạ, 5 giờ sáng ngày 14 tháng Giêng, lễ rước nước thiêng từ đền Hạ được dâng lên đền Trung bắt đầu khởi hành. Cùng với kiệu rước nước thiêng còn có kiệu lễ chay và kiệu lễ mặn gồm các lễ vật dâng cúng thần gồm lợn, gà, bánh chưng, bánh dày, hương hoa, oản, quả. Tiếng chiêng trống nổi lên từ trong đền, lần lượt dòng người đi theo trong tiếng nhạc. Đi đầu là thanh niên trai tráng khênh kiệu, lọng, cờ hoa. Ai được chọn trong đội rước là niềm vinh dự cho bản thân, gia đình. Kế theo là các cụ bô lão và người dân. Đoàn rước cứ đi qua thôn nào, dân làng thôn đó lại nhập vào đoàn rước, cứ thế kéo dài tới vài cây số. Trống hội rền vang, lễ rước hoành tráng, cả không gian dưới chân núi Ba Vì tưng bừng không khí lễ hội, cầu mong Đức Thánh Tản Viên phù hộ cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, Nhân dân có cuộc sống ấm no.
Tại lễ hội Tản Viên Sơn Thánh, nhiều trò chơi dân gian và các hoạt động giao lưu văn nghệ, thể thao cũng được tổ chức như kéo co, bắn nỏ, ném còn, cà kheo, đẩy gậy, leo núi, cờ tướng, chọi gà, bóng chuyền, bóng đá…góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn, phát huy nét văn hóa truyền thống, giúp việc du xuân, trẩy hội của Nhân dân và du khách dịp đầu năm thêm phần vui tươi, ý nghĩa.
Tuấn Anh