Sáng 15/10, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức Hội nghị tập huấn, hướng dẫn thực hiện công tác xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hoá phi vật thể lần thứ IV trên địa bàn TP Hà Nội theo Nghị định 93/2023/NĐ-CP của Chính phủ.
Nghị định 93/2023/NĐ-CP của Chính phủ quy định về xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể có hiệu lực thi hành từ ngày 15/2/2024 có nhiều điểm mới so với Nghị định 62/2014/NĐ-CP. Bên cạnh 6 loại hình di sản văn hoá phi vật thể quy định trước đây gồm: Tiếng nói, chữ viết; ngữ văn dân gian; nghệ thuật trình diễn dân gian; tập quán xã hội và tín ngưỡng; lễ hội truyền thống; tri thức dân gian, trong Nghị định 93 quy định thêm loại hình nghề thủ công truyền thống cũng được xét tặng danh hiệu.
Ngày 24/6/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ra Quyết định số 1690/QĐ-Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Kế hoạch xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể lần thứ Tư. Tiếp đó ngày 04/7/2024 tại Công văn số 2806/BVHTTDL-TCCB, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch hướng dẫn xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể lần thứ Tư.
Căn cứ các quy định và hướng dẫn nêu trên, ngày 09/9/2024 UBND Thành phố Hà Nội ra Quyết định số 4726/QĐ-UBND ban hành Kế hoạch xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn thành phố Hà Nội lần thứ Tư. Ngày 19/9/2024, Sở Văn hóa và Thể thao ban hành Kế hoạch và hướng dẫn thực hiện số 681/KH-SVHTT cùng về việc nêu trên.
Các văn bản Nghị định, Quyết định và Kế hoạch nêu trên đã được Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội triển khai tới các quận, huyện, thị xã để tổ chức tuyên truyền, phổ biến tới các cá nhân, nghệ nhân đang thực hành, truyền dạy, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn Thành phố.
Tại Hội nghị tập huấn, hướng dẫn thực hiện công tác xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di sản văn hoá phi vật thể lần thứ IV, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội đã mời TS Nguyễn Thị Thu Trang – Trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa phi vật thể – Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTT&DL) giải đáp những vướng mắc của các nghệ nhân khi muốn làm hồ sơ xét tặng các danh hiệu. Với loại hình mới nghề thủ công truyền thống, TS Nguyễn Thu Trang chia sẻ: Nghề thủ công truyền thống gồm các biểu đạt văn hóa được thể hiện thông qua việc thực hành, sáng tạo của cá nhân, cộng đồng theo hình thức thủ công với kỹ thuật, hình thức, trang trí, nghệ thuật, nguyên vật liệu có yếu tố bản địa và được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác để tạo ra các sản phẩm có tính độc bản, mang bản sắc văn hóa cộng đồng.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến ở làng Hậu Ái (xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, Hà Nội) chia sẻ có nhiều năm làm đèn ông sao truyền thống, giữ hồn văn hóa dân gian qua đồ chơi Trung thu… một số nghệ nhân khác làm ô mai ở Hoàn Kiếm, trồng bưởi ở Bắc Từ Liêm, chữa gãy xương ở Hà Đông, làm đậu phụ, bánh gai, bánh dày, làm tương, chè lam, chè kho, trồng dâu nuôi tằm… cũng thắc mắc về loại hình di sản văn hoá phi vật thể mình đang nắm giữ. TS Nguyễn Thị Thu Trang cũng cho biết, việc gọi tên đúng loại hình di sản văn hóa mình đang nắm giữ rất quan trọng trong việc làm hồ sơ. Cụ thể nghề trồng bưởi, cây cảnh… sẽ thuộc loại hình tri thức dân gian trồng trọt; làm đậu phụ, bánh gai, bánh dày, làm tương, chè lam, chè kho… thuộc loại hình tri thức dân gian ẩm thực;…
Đồng thời, có những câu hỏi về các nghề truyền thống đã bị mai một, hiện còn rất hiếm người thực hành và việc truyền dạy rất khó khăn như nghề dệt the La Khê, quận Hà Đông có thể xét danh nghệ nhân hay không? Có những di sản vốn đã là di sản nhưng chưa được kiểm kê nhận diện, vậy nghệ nhân của những di sản đó có thể làm hồ sơ đề nghị xét tặng không?
Trả lời câu hỏi của các nghệ nhân, TS Nguyễn Thị Thu Trang cho biết: Bên cạnh những tiêu chuẩn như trung thành với Tổ quốc; chấp hành tốt chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; đạo đức… nghệ nhân được xét tặng cần có tài năng hoặc kỹ năng nghề nghiệp đặc biệt xuất sắc, tiêu biểu cho loại hình di sản văn hóa phi vật thể được tôn vinh; có cống hiến to lớn được ghi nhận cho sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị loại hình di sản văn hóa phi vật thể do cá nhân đang nắm giữ, thể hiện ở việc hiểu biết, nắm giữ tri thức, bí quyết, kỹ năng thực hành về loại hình di sản văn hóa phi vật thể…
“Việc xét danh hiệu nghệ nhân không liên quan đến việc nghề nó mai một, hay việc truyền dạy khó khăn. Quan trọng ở đây, nghệ nhân đó vẫn đang được thực hành, trao truyền, thể hiện sự duy trì, tiếp nối của di sản. Nghệ nhân nên mạnh dạn làm hồ sơ. Với loại hình, nghề càng mai một, càng cần đến các nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân. Vì việc xét tặng là để thúc đẩy các cá nhân, thể hiện sự tiếp nối, thúc đẩy nhiều người quan tâm, tiếp tục học nghề, duy trì nghề” – TS Nguyễn Thị Thu Trang.
Ngoài những nội dung kể trên, tại buổi tập huấn, các chuyên gia cũng đề nghị chính quyền quận, huyện tăng cường rà soát, tích cực hỗ trợ các nghệ nhân trong việc xây dựng, hoàn thiện hồ sơ xét duyệt “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú”, đảm bảo việc thực hiện đúng, nghiêm túc, hiệu quả các quy định của Pháp luật.
PV