May mắn với NNƯT Kim Dung là bà đã sớm được tiếp xúc và được NNƯT Hà Thị Cầu truyền dạy hát Xẩm. Năm 10 tuổi, bà Dung đã biết hát những làn điệu Xẩm và luôn dành trọn vẹn tình yêu, niềm đam mê cho nghệ thuật truyền thống này cho đến bây giờ.
NNƯT Phan Thị Kim Dung mộc mạc giữa đời thường
Tôi đến thăm nhà Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Phan Thị Kim Dung ở ngách 29, ngõ 110 phố Quan Nhân, quận Thanh Xuân vào những ngày Hà Nội nắng nóng đến 40 độ. Suốt buổi trò chuyện cùng nghệ nhân, điều cảm nhận rõ nhất của tôi là niềm đam mê cháy bỏng với hát Xẩm của bà. Xen lẫn buổi trò chuyện, thi thoảng bà Dung lại hát cho tôi nghe mấy câu Xẩm, giọng khỏe khoắn, trong trẻo mà tròn vành, rõ tiếng. Niềm say mê hát xẩm và dân ca đã khiến bà Dung trẻ hơn so với tuổi 70.
Sinh năm 1951 trong một gia đình có truyền thống ca hát, ngay từ thuở ấu thơ, bà Phan Thị Kim Dung đã được sống cùng với những làn điệu chèo, dân ca và hát Xẩm. Cha bà là nghệ nhân Phan Đức Hậu của đất Mỹ Lộc, Nam Định đã sớm phát hiện năng khiếu của con và trao truyền niềm đam mê dân ca đến với bà. Nhờ cha dạy dỗ, rèn luyện, năm 10 tuổi, bà Dung đã biết hát những làn điệu Xẩm và luôn dành trọn vẹn tình yêu, niềm đam mê cho nghệ thuật truyền thống này cho đến bây giờ.
Theo NNƯT Kim Dung, hát Xẩm đòi hỏi người hát phải có chất giọng hay. Khi hát phải tròn vành, rõ tiếng, đúng nhịp phách, nhưng hát phải thật mộc mạc, như người ta đang kể chuyện vậy. Trong hát Xẩm, khó nhất là những câu luyến láy, nhiều nhịp. Những làn điệu Xẩm khó như: Thập ân, Trống quân, Xẩm chợ, Xẩm huê tình. Người mới làm quen với Xẩm thường hát những làn điệu dễ như Tàu điện. Sau một thời gian rèn luyện, người hát có thể làm quen với những làn điệu xẩm cổ như: Xẩm nhị tình, Cô gái quay tơ…
NNƯT Kim Dung biểu diễn hát Xẩm (chụp trước khi có dịch COVID -19)
Ảnh: CLB dân ca làng Mọc Quan Nhân
May mắn với NNƯT Kim Dung là bà đã sớm được tiếp xúc và được NNƯT Hà Thị Cầu truyền dạy hát Xẩm. Bao ngón nghề của hát Xẩm đã được NNƯT Hà Thị Cầu truyền dạy cho bà, nhất là ở những làn điệu cổ và những bài nhiều nhịp. Từ năm 1995, khi theo chồng, con lên Hà Nội, NNƯT Kim Dung lại được nghệ sĩ Nhân dân Xuân Hoạch dìu dắt, truyền dạy. Đem lời ca tiếng hát của Xẩm đi biểu diễn tại địa phương, bà Dung đã nhận được sự ủng hộ hết mình của tổ dân phố, Nhân dân, lãnh đạo phường Nhân Chính và Ban quản lý di tích đình Quan Nhân. Thấy bà say mê xẩm, nhiều người đã theo học và đã lập lên CLB dân ca làng Mọc Quan Nhân. Đến nay, CLB có 55 hội viên, người cao tuổi nhất trên 70 tuổi, người trẻ tuổi nhất là trên 50. CLB sinh hoạt định kỳ vào tối thứ sáu hàng tuần. CLB ngoài biểu diễn phục vụ phong trào văn hóa văn nghệ của phường Nhân Chính, của quận Thanh Xuân còn đi biểu diễn ở nhiều quận, huyện trong thành phố Hà Nội và nhiều tỉnh thành khác. Dù ở Hà Nội hay đi các tỉnh, thành khác, CLB dân ca làng Mọc Quan Nhân luôn nhận được sự tán dương của người xem.
Ngoài biểu diễn, NNƯT Kim Dung còn tham gia truyền dạy hát Xẩm cho Hội người cao tuổi của phường Nhân Chính, TDP nơi bà sinh sống, Hội Người khuyết tật quận Thanh Xuân nơi bà làm chủ nhiệm, lớp học bồi dưỡng của CLB nghệ thuật truyền thống quận Thanh Xuân, CLB Xa La – Hà Đông…Đặc biệt, hơn 10 năm qua NNƯT Kim Dung đã truyền dạy gần 10 lớp cho hơn 300 em nhỏ của Thanh Xuân học Xẩm. Kể chuyện về những lớp học này, ánh mắt NNƯT Kim Dung ánh lên niềm vui và tự hào về các cháu. Không tự hào sao được khi các em nhỏ Thanh Xuân rất yêu dân ca truyền thống, nhiều em cũng say mê Xẩm và đã thể hiện được năng khiếu của mình như: Thùy Chi, Linh Chi, Diệu Anh, Minh Yến…Cháu Phương Linh đã giành giải Á quân cuộc thi Tìm kiếm tài năng Thanh Xuân lần I, cháu Quỳnh Trang giành giải tài năng cuộc thi Tìm kiếm tài năng Thanh Xuân lần I. Tốp ca thiếu nhi của CLB dân ca làng Mọc Quan Nhân giành giải Ba Liên hoan hát xẩm miền Bắc tại tỉnh Ninh Bình v.v. Cảm động nhất là nhiều gia đình thấy con đi học Xẩm, cả nhà cùng đến lớp học để cổ vũ hoặc hoặc hát theo. Có những gia đình gốc Hà Nội khi nghe NNƯT Kim Dung và các cháu hát đã khóc vì nhớ lại hình ảnh những người hát Xẩm đi khắp Hà thành những năm đầu thế kỷ 20.
Một buổi sinh hoạt CLB (ảnh chụp trước khi có dịch COVID -19)
Ảnh: CLB dân ca làng Mọc Quan Nhân
NNƯT Kim Dung đang dạy hát Xẩm cho các cháu nhỏ (ảnh chụp trước khi có dịch COVID -19).
Ảnh: CLB dân ca làng Mọc Quan Nhân
70 năm tuổi đời, NNƯT Kim Dung tự hào vì đã có 60 năm gắn bó với hát Xẩm và Dân ca. Đam mê, sống hết mình với Xẩm, NNƯT Kim Dung cũng đã gặt hái được nhiều thành công: Năm 2015, giành Huy chương Vàng hát Xẩm Nhị tình lời cổ tại Liên hoan nghệ thuật quần chúng đàn, hát dân ca của Bộ VHTT&DL. Năm 2019, NNƯT Kim Dung giành giải Ba hát Xẩm miền Bắc do Bộ VHTT&DL tổ chức… Năm 2010, bà được công nhận là Nghệ nhân dân gian. Năm 2015, bà được công nhận là NNƯT. Năm 2021, bà đang được đề nghị phong tặng Nghệ nhân Nhân dân.
Quỳnh Anh