Sáng 23/4, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò tổ chức khai mạc Trưng bày chuyên đề “Khúc ca hòa bình” nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025).
Dự khai mạc Trưng bày có Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Bạch Liên Hương; các lão thành cách mạng, các cựu tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò, Trại giam tù binh Phú Quốc; các nhà khoa học; các nhân chứng lịch sử của phong trào “Ba sẵn sàng”, các cựu thành viên Đội nữ lái xe Trường Sơn, cựu Thanh niên xung phong trên đường 20 Quyết Thắng; đại diện các gia đình các liệt sĩ, nhân chứng lịch sử…
Đại biểu nghe giới thiệu Trưng bày
Trưng bày chuyên đề “Khúc ca hòa bình” nhằm tri ân các anh hùng liệt sĩ, chiến sĩ yêu nước, cách mạng đã hy sinh vì Tổ quốc. Trưng bày cũng góp phần bồi đắp niềm tự hào dân tộc, khích lệ thế hệ trẻ hôm nay càng thêm tự tin vững bước trên con đường bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước.
Trưng bày gồm ba nội dung: “Tất cả cho tiền tuyến”; “Mở đường thống nhất”; “Đất nước trọn niềm vui”.
Ở nội dung “Tất cả cho tiền tuyến”, gồm những tư liệu, hình ảnh, hiện vật, tái hiện không khí “hăng hái tòng quân” của hàng triệu thanh niên hưởng ứng phong trào “Ba sẵn sàng” với tinh thần “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”.
Trưng bày giới thiệu tới công chúng một số tư liệu, hình ảnh thể hiện nhiệt huyết của những thanh niên tham gia phong trào “Ba sẵn sàng”, tiêu biểu như: Đồng chí Đặng Hồng Sơn, học sinh Trường Trung học phổ thông Chu Văn An (Hà Nội) nhập ngũ năm 1965. Năm 1968, đồng chí bị địch bắt, giam tại Trại giam Hố Nai (Biên Hòa), sau đó đày đi Trại giam tù binh Phú Quốc. Tại đây, đồng chí được giao nhiệm vụ đào hầm để vượt ngục. Sự việc bại lộ, đồng chí bị địch tra tấn bằng cách đóng đinh vào người và hy sinh ngày 20/2/1971.
Cựu Thanh niên xung phong cất cao tiếng hát tại khai mạc Trưng bày
Đồng chí Trịnh Tố Tâm là một trong những thanh niên đầu tiên viết đơn xin nhập ngũ năm 1965. Đạt được nhiều thành tích trong chiến đấu, đồng chí được tặng thưởng 20 huân chương các loại và 53 lần được công nhận danh hiệu “Dũng sĩ”. Năm 1971, đồng chí được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Đồng chí Lâm Văn Bảng, công nhân Sở Giao thông Hà Đông, đã trích máu viết đơn xin vào Nam chiến đấu năm 1965. Đồng chí bị địch bắt giam tại Trại giam Chí Hòa, Hố Nai (Biên Hòa), Phú Quốc và được trao trả ngày 18/2/1973. Đến nay, dù đã hơn 80 tuổi, mang trên mình thương tật 1/4 nhưng với tinh thần luôn sẵn sàng, trong nhiều năm qua, đồng chí vẫn đang cùng đồng đội đi đến các tỉnh thành, sưu tầm được hơn 5.000 kỷ vật, xây dựng Bảo tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày tại quê nhà Phú Xuyên.
Năm 1965, hưởng ứng phong trào “Ba sẵn sàng”, đồng chí Nguyễn Tài Triệu viết đơn bằng máu, xung phong vào Nam chiến đấu khi 16 tuổi. Tháng 6/1967, trong một trận chiến tại Tuy Hòa (Phú Yên), đồng chí bị thương nặng và rơi vào tay địch. Do vết thương không được chữa trị, khiến chân đồng chí bị hoại tử và phải cưa đến ba lần. Sau đó, đồng chí bị chuyển đến Trại giam Hố Nai (Biên Hòa) và Trại giam tù binh Phú Quốc, nơi hàng nghìn chiến sĩ kiên trung chịu đựng sự giam cầm khắc nghiệt nhưng vẫn giữ vững ý chí chiến đấu.
Hoạt cảnh tái hiện câu chuyện về công tác cứu hộ tám Thanh niên xung phong tại đường 20 Quyết Thắng
Nội dung “Tất cả cho tiền tuyến” cũng thể hiện, phong trào thi đua “Tất cả vì miền Nam ruột thịt, mỗi người làm việc bằng hai” do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động năm 1964 đã nhanh chóng lan rộng từ thành thị đến nông thôn, từ miền xuôi đến miền ngược. Người người, nhà nhà đều hăng hái thi đua lao động, sản xuất. Dưới khói lửa đạn bom, nông dân vẫn “Chắc tay súng, vững tay cày”. Trên các công trường, nhà máy, xí nghiệp, công nhân sôi nổi “Luyện tay nghề, thi thợ giỏi”, ra sức phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật. Phong trào đã góp phần tạo nguồn sức mạnh vật chất và tinh thần để toàn dân tộc đứng lên đấu tranh giành lại độc lập, thống nhất đất nước.
Trong suốt nhiều năm, đường Trường Sơn trở thành trọng điểm đánh phá ác liệt của địch, hủy diệt mọi sự sống đến mức “rừng không còn lá, núi đá thành đất bùn”. Đoàn 559 được thành lập với nhiệm vụ mở con đường đặc biệt trên dãy Trường Sơn (đường Hồ Chí Minh) để tổ chức đưa đón bộ đội, cán bộ; vận chuyển hàng hóa, súng đạn chi viện cho chiến trường miền Nam. Với quyết tâm “Đánh địch mà đi, mở đường mà tiến”, các lực lượng từ bộ đội, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến, công nhân giao thông và Nhân dân các dân tộc đã luôn bám trụ trận địa, bám trụ mặt đường, bảo đảm huyết mạch giao thông được thông suốt.
Ở nội dung “Mở đường thống nhất”, gồm những tư liệu, hình ảnh, khẳng định trong kháng chiến chống Mỹ, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, quân và dân ta đã giành được nhiều thắng lợi quân sự quan trọng. Từ năm 1968, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân đã tạo bước ngoặt lớn, chuyển chiến tranh cách mạng miền Nam sang thời kỳ giành thắng lợi quyết định. Chiến địch Đường 9 – Nam Lào, Chiến dịch Trị – Thiên và nhiều chiến dịch khác đã tạo thế và lực mới cho cách mạng miền Nam Việt Nam. Tháng 12/1972, Chiến dịch “Điện Biên Phủ trên không” giành thắng lợi, buộc Mỹ phải ngồi vào bàn đàm phán ký kết Hiệp định Paris. Hiệp định Paris, tạo ra bước ngoặt mới trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc, là tiền đề để giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.
Đại biểu cùng hòa mình vào bài hát “Đất nước trọn niềm vui”, gợi nhớ không khí hào hùng của Đại thắng mùa Xuân năm 1975
Ở nội dung “Đất nước trọn niềm vui” gồm những tư liệu, hình ảnh cho thấy thắng lợi của Chiến dịch Tây Nguyên, Chiến dịch Huế – Đà Nẵng đã góp phần quan trọng làm thay đổi thế và lực trên chiến trường miền Nam, tạo điều kiện để đẩy mạnh cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975 giành thắng lợi. Ngày 14/4/1975, Bộ Chính trị đã quyết định đặt tên cho Chiến dịch giải phóng Sài Gòn – Gia Định là Chiến dịch Hồ Chí Minh. Ngày 30/4/1975, Chiến dịch Hồ Chí Minh đã giành thắng lợi hoàn toàn, kết thúc cuộc kháng chiến cứu nước lâu dài, gian khổ trong lịch sử chống ngoại xâm của Nhân dân Việt Nam. Trên khắp phố phường ngập tràn sắc đỏ cờ, hoa. Những gương mặt rạng rỡ, những cái ôm siết chặt vui mừng đón ngày hội lớn. Từ đây, đất nước liền một dải, non sông thu về một mối, gia đình đoàn tụ đúng như mong ước của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam, Bắc nhất định sẽ sum họp một nhà”.
Bà Cao Thị Hạnh Kiểm, nguyên Chủ tịch Hội Cựu Thanh niên xung phong quận Thanh Xuân chia sẻ khi dự khai mạc Trưng bày
Dự khai mạc Trưng bày, bà Cao Thị Hạnh Kiểm, thương binh 4/4, nguyên Chủ tịch Hội Cựu Thanh niên xung phong quận Thanh Xuân xúc động chia sẻ: “Năm 1965, tôi tình nguyện đi Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước. Tôi được biên chế vào Đội 75, Đại đội 79, Tổng đội 31, tuyến đường tôi tham gia là từ Ngã ba Khe Ve đến cổng trời Cha Lo sang nước bạn Lào. Tuyến đường này rất hiểm trở, độc đạo, chiến lược, một bên là núi cao, một bên là vực sâu. Do đó địch tập trung ngày đêm đánh phá rất ác liệt hòng cắt đứt chi viện của ta với tiền tuyến lớn. Ban ngày chúng đánh phá, ban đêm bộ đội công binh, thanh niên xung phong lao ra mặt đường phá bom nổ chậm, lấp hố bom, bạt núi mở đường tránh, ấp suối mở đường ngầm cho xe chạy. Tôi và những thanh niên xung phong cầm tay nhau, khoác lên người những tấm dù để hướng dẫn xe qua cho an toàn. Trong điều kiện trời rét thấu xương, chân ngâm mình dưới nước nhưng chúng tôi vẫn kiên cường bám trụ với tinh thần “Một tấc không đi, một ly không rời”, “Máu có thể đổ, tim có thể ngừng đập nhưng cầu, đường của đơn vị 759 không thể tắc” và “quyết tâm “Sống bám cầu, bám đường. Chết kiên cường, dũng cảm”. Đồng đội của tôi hy sinh 16 người đều còn rất trẻ. Được xem lại những tư liệu, hình ảnh như này, tôi nhớ đồng đội lắm”.
Cựu Thanh niên xung phong Vũ Thị Kim Dung xem lại hình ảnh của mình năm xưa
Cựu Thanh niên xung phong Vũ Thị Kim Dung, Trung đội Lái xe nữ Nguyễn Thị Hạnh, năm 1968, cho biết: “Tôi là một trong số những người có tay lái vững, được đi một mình, thường là chở nhu yếu phẩm hoặc xăng dầu. Đường gồ ghề toàn hố bom mà chúng tôi chỉ lái xe vào buổi đêm để tránh máy bay Mỹ ném bom. Lái xong, sớm mai về chui vào hang, tháo xăng và ngụy trang để giấu xe. Chúng tôi luôn phải hút xăng ra khỏi xe đề phòng máy bay Mỹ đánh thì không bị cháy. Xăng quý lắm, chúng tôi dùng miệng để ngậm ống hút xăng đổ ra thùng, rồi lại từ thùng đổ vào xe… Xem những tư liệu, hình ảnh được tái hiện trong Trưng bày chuyên đề “Khúc ca hòa bình”, ký ức như chợt ùa về trong tôi, khiến tôi rất cảm động. Tôi nghĩ, non sông đất nước ta được như ngày hôm nay có sự cống hiến, hy sinh to lớn của các thế hệ cha anh, mong thế hệ trẻ phát huy được tinh thần yêu nước, đoàn kết để bảo vệ non sông đất nước ngày càng vững bền hơn”.
Cùng với những tư liệu, hình ảnh, hiện vật, không gian Trưng bày chuyên đề “Khúc ca hòa bình” còn tạo điểm nhấn khi tái hiện tổ hợp Hang đá trên đường Trường Sơn, phần nào tái hiện sinh động cuộc sống gian khổ nhưng kiên cường của những người lính, những y bác sĩ, những chàng trai, cô gái thanh niên xung phong ngày đêm bám trụ nơi rừng thiêng, nước độc, bất chấp hiểm nguy để giữ vững huyết mạch giao thông. Biểu diễn hoạt cảnh tái hiện câu chuyện về công tác cứu hộ tám thanh niên xung phong tại đường 20 Quyết Thắng, thuộc xã Sơn Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình bị mắc kẹt trong hang đá vào năm 1972… mang lại cho công chúng nhiều cung bậc cảm xúc.
Trưng bày diễn ra đến hết ngày 31/5/2025 tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò, số 1 phố Hỏa Lò, phường Trần Hưng Đạo, quận Hoàn Kiếm (Hà Nội).
Ngọc Trâm