Đình Hoàng Xá hiện còn giữ được sập thờ, khám thờ lớn ngai vị, bàn thờ, kiệu và bát bửu, sắc phong (từ thời Quang Trung đến Khải Định) cùng hoành phi câu đối; những mảng chạm khắc đạt đỉnh cao nhất của nghệ thuật thời Lê Trung Hưng.
Huyện Ứng Hòa sở hữu hệ thống di tích và di sản văn hóa phi vật thể phong phú, mang đặc trưng của nền văn minh sông Hồng và vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Trong đó, đình Hoàng Xá – Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia – thu hút đông đảo du khách gần xa đến tham quan.
Đình Hoàng Xá
Trong đình Hoàng Xá. Panorama ©2016 NCCong
Đình Hoàng Xá (thị trấn Vân Đình, huyện Ứng Hòa) được xây dựng khoảng cuối thế kỷ XVI, theo kiểu chữ “Nhất”, nghĩa là chỉ có một tòa hình chữ nhật với ba gian hai chái lớn, thờ theo lối ngang, ban thờ được thờ trên gác lửng trong không gian giữa hai cột cái và hai cột quân phía sau của gian giữa, thờ vị thành hoàng làng là Quý Minh – một trong Tam vị Đức Thánh Tản. Biểu hiện của sự sinh sôi, hạnh phúc, phồn thịnh. Tên đình được lấy theo tên làng Hoàng Xá (trước đây thuộc xã Liên Bạt, nay thuộc thị trấn Vân Đình).
Mảng chạm khắc tinh xảo thời Lê Trung Hưng tại đình Hoàng Xá
Ảnh: Hà Nội 360o
Vào thế kỷ XVII, đình Hoàng Xá được sửa chữa và xây dựng thêm Trung cung, Hậu cung theo kiểu kiến trúc hình chữ “Công”.
Đình Hoàng Xá nhìn về hướng Tây – Tây Bắc. Nghi môn được thiết kế theo kiểu trụ biểu. Đầu trụ có hình lồng đèn, phía trên đắp đôi lân chầu nhau Nghi môn tứ trụ, cửa giữa là hai trụ vuông lớn mà đầu đỉnh đắp hai lân chầu.
Tòa Đại bái (tòa đình chính) xây trên nền hình chữ nhật rộng 200m2, gồm 3 gian lớn và 2 chái, không đều nhau. Gian giữa là nơi hành lễ, các gian bên trước lát gỗ làm nơi sinh hoạt cộng đồng, nay xây 4 bệ lát gạch. Bộ khung gỗ được làm vững chắc trên các hàng cột to, tròn. Cột cái của hai bộ vì giữa có chu vi 1,85m, cột quân có chu vi 1,25m. Bốn bộ vì chính được làm theo hai thức khác nhau. Hai bộ kết cấu theo kiểu “Thượng rường hạ bẩy”, hai bộ chính bên lại có kết cấu theo kiểu “Thượng chồng rường hạ kẻ”. Đỡ phần trên hai mái hồi là hệ thống chồng rường đặt trên thanh xà ngang to. Xà có một đầu ăn mộng qua thân cột cái với hai vì bên, đầu kia đặt trên cột quân phía gian hồi.
Tòa Hậu cung gồm 1 gian 2 dĩ, xây trên nền hình vuông, có 4 lá mái và các góc đao cong. Giữa bốn cột cái đặt một sập lớn, bên trên là cỗ khám thờ hình khối hộp vuông được sơn son thếp vàng, trong khám có long ngai bài vị của Thành hoàng Quý Minh. Nằm vuông góc nối liền Hậu cung với Đại bái là tòa nhà Trung cung gồm 3 gian xây dọc, tạo thành 3 tầng cửa võng.
Trải qua thời gian, đình Hoàng Xá hiện còn lưu giữ các tác phẩm điêu khắc đầy tính nghệ thuật được thể hiện trên các thân bẩy, kẻ, ván bưng, các bức cốn, chồng rường, các đầu dư… Nhiều nhất là các bức chạm rồng với đề tài Độc Long, Long Vân, Long Ổ, Long Ly… Bốn con kìm được chạm thành những hình rồng có đầu thon, đuôi dài ẩn phía sau cột cái, mặt ngựa với trán dô, mũi hếch, miệng cười, râu, bờm đua ra sau như những đao mác dài che kín phần cổ, hai chân choãi ra vững chắc. Trên khắp bộ khung của đình, hình rồng được tạo ở các tư thế khác nhau theo phong cách chạm lọng, chạm bong nhiều lớp của nghệ thuật thời Lê Trung Hưng. Đan xen với rồng là các bức chạm với nhiều đề tài sinh hoạt của người và thú như cảnh các tiên nữ múa hát, nhạc công đánh trống, hát cửa đình, chèo thuyền, đấu vật, chọi gà… cảnh voi đi cày, ngựa hoặc cảnh cưỡi voi cưỡi ngựa, táng mả hàm rồng… Bên cạnh đó, trong đình Hoàng Xá hiện còn giữ được sập thờ, khám thờ lớn ngai vị, bàn thờ, rồi kiệu và bát bửu, sắc phong (từ thời Quang Trung đến Khải Định) cùng hoành phi câu đối. Tất cả hợp lại tạo cho đình Hoàng Xá một vẻ đẹp mang tư cách một chỉnh thể nghệ thuật hoàn chỉnh.
Đình Hoàng Xá được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa năm 1962.
Thanh Hà
(Nguồn: Sở Du lịch Hà Nội)