Một thập kỷ Bảo vệ và phát huy Nghi lễ và trò chơi Kéo co

Sự kiện trong khuôn khổ Festival Thăng Long – Hà Nội.  Đây là dịp để các cơ quan, tổ chức và cộng đồng thực hành di sản kéo co ghi nhận những thành tựu đạt được, đánh giá những khó khăn, thách thức, những bài học kinh nghiệm của các nước thành viên trong hồ sơ Di sản Nghi lễ và trò chơi Kéo co, từ đó đưa ra giải pháp trong hợp tác, sáng tạo văn hóa và trách nhiệm chung trong bảo vệ di sản đa quốc gia. Đồng thời là dịp để giao lưu và trao đổi kinh nghiệm giữa các cộng đồng thực hành di sản, mở ra nhiều cơ hội và điều kiện để di sản lan tỏa rộng khắp, các cộng đồng được giao lưu văn hóa, trình diễn và quảng bá di sản, từ đó góp phần bảo tồn và phát huy một cách bền vững.

Hội thảo quy tụ hơn 250 đại biểu trong và ngoài nước, gồm các nhà quản lý, nghiên cứu, chuyên gia và cộng đồng nắm giữ thực hành Nghi lễ và trò chơi Kéo co đến từ nhiều địa phương: Hà Nội, Bắc Ninh, Lào Cai, Phú Thọ, Hưng Yên, Ninh Bình… Cùng tham dự còn có đại diện các tổ chức quốc tế, đại sứ quán Campuchia, Hàn Quốc, Philippines, cùng nhiều viện nghiên cứu và trường đại học.

Ảnh 1: Bà Lê Thị Ánh Mai, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội phát biểu khai mạc Hội thảo

Phát biểu khai mạc Hội thảo, bà Lê Thị Ánh Mai, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội nhấn mạnh: “Nghi lễ và trò chơi Kéo co là một thực hành văn hóa độc đáo, được hình thành bởi cộng đồng cư dân nông nghiệp nhằm phản ánh ước vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Ở Việt Nam, trò kéo co đã trở thành một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, được gìn giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ, mang trong mình tinh thần đoàn kết, sức mạnh và niềm vui hội làng. Cách đây tròn mười năm, vào ngày 02 tháng 12 năm 2015, tại phiên họp của Ủy ban Liên Chính phủ về Bảo vệ Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO tại Namibia, Nghi lễ và trò chơi Kéo co của Việt Nam, Campuchia, Hàn Quốc và Philippines đã được 4 vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây không chỉ là niềm tự hào chung của các quốc gia trong hồ sơ đa quốc gia, mà còn là nguồn khích lệ to lớn đối với các cộng đồng thực hành di sản tại Việt Nam nói riêng. Hội thảo quốc tế hôm nay là diễn đàn quan trọng để chúng ta cùng nhìn lại một thập kỷ bảo vệ và phát huy di sản Nghi lễ và trò chơi Kéo co – cùng nhau trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, đánh giá những kết quả đạt được, khó khăn, thách thức, và định hướng cho sự hợp tác trong giai đoạn mới. Chúng tôi tin tưởng rằng, qua hội thảo này, sẽ có nhiều sáng kiến, giải pháp hữu ích được đề xuất, góp phần đưa di sản Nghi lễ và trò chơi Kéo co tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống đương đại, đồng thời khẳng định vai trò của văn hóa trong kết nối cộng đồng và xây dựng hòa bình, hợp tác giữa các dân tộc”.

Ảnh 2: Ông Nguyễn Mạnh Hà, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND  phường Long Biên phát biểu tại Hội thảo.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Nguyễn Mạnh Hà, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND  phường Long Biên cho biết: “Đối với người dân Long Biên, nghi thức Kéo co ngồi không chỉ là trò chơi dân gian, mà là một Nghi lễ tín ngưỡng thiêng liêng, gắn liền với Đức Thánh Huyền Thiên Trấn Vũ và Đức Thánh Linh Lang Đại vương, phản ánh khát vọng của cư dân vùng châu thổ sông Hồng trong việc chống lũ, trị thủy, cầu cho Quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt”. Theo lãnh đạo phường Long Biên, tiếng hò “Kéo co” vang lên trong mỗi mùa Lễ hội không chỉ là âm thanh của một cuộc thi tài, mà còn là tiếng vọng ngàn đời của tinh thần đoàn kết, của sức mạnh cộng đồng, của khát vọng vươn lên làm chủ thiên nhiên và xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Trong thời gian tới, phường Long Biên sẽ tiếp tục gắn bảo tồn và phát huy giá trị di sản Nghi lễ và trò chơi Kéo co ngồi, quần thể di tích Đền Trấn Vũ – chùa Cự Linh với phát triển công nghiệp văn hóa, coi đây là một hướng đi quan trọng, góp phần thực hiện mục tiêu đưa văn hóa trở thành nền tảng tinh thần, động lực phát triển kinh tế – xã hội của Thủ đô. Đồng thời, xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng, đưa di sản văn hóa phi vật thể vào đời sống đương đại thông qua giáo dục, du lịch, truyền thông số; tổ chức các hoạt động trải nghiệm, trình diễn, trưng bày và quảng bá di sản, hướng tới hình thành không gian văn hóa sáng tạo mang bản sắc riêng của vùng đất Long Biên; tôn vinh các nghệ nhân, người gìn giữ di sản, phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng trong công tác bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa…

Sau 10 năm được ghi danh, các cộng đồng thực hành di sản Nghi lễ và trò chơi Kéo co, Việt Nam đã nhận diện và ghi nhận thêm bốn cộng đồng đang thực hành di sản kéo co, gồm có Kéo mỏ Ngải Khê (xã Chuyên Mỹ, Tp. Hà Nội); Kéo co Hoà Loan (xã Vĩnh Thành, tỉnh Phú Thọ); Kéo cõi Phú Hào (phường Vị Khê, tỉnh Ninh Bình); Kéo dây hố thôn Trà Đoài (xã Kiến Xương, tỉnh Hưng Yên), góp phần làm phong phú thêm bức tranh di sản quốc gia.

Sự kết nối giữa Việt Nam với các nước Hàn Quốc, Campuchia, Philippines đã mở ra một không gian giao lưu văn hóa rộng mở, kết nối giữa các cộng đồng, tôn vinh, đa dạng bản sắc văn hóa, củng cố tình hữu nghị giữa các dân tộc, vun đắp hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững trong khu vực.

Hội thảo được tổ chức với nhiều bài tham luận đến từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, tập trung vào chủ đề bảo vệ và phát huy Nghi lễ và trò chơi Kéo co, cũng như chia sẻ kinh nghiệm giữa các quốc gia và cộng đồng tham gia thực hành di sản.

Tại Hội thảo, với tham luận “Luật Di sản văn hóa 2024 và những cơ hội cho việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, trường hợp Nghi lễ và trò chơi Kéo co”, TS Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa Việt Nam khẳng định: Luật Di sản văn hóa sửa đổi 2024 là một bộ luật mới được sửa đổi toàn diện dựa trên kết quả bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của cả nước thực hiện trên 20 năm và cập nhật tinh thần của các công ước UNESCO về di sản văn hóa mà Việt Nam đã phê chuẩn. Khái niệm công cụ này cho phép nhận diện được di sản sống trong đời sống đương đại. Với cách tiếp cận phát triển thì di sản văn hoá phi vật thể là con người, là sự sống, là việc kế thừa, là truyền dạy và là tiếp tục tái sáng tạo những giá trị mới. Điều này đã tạo điều kiện để di sản phi vật thể không bị đóng băng mà trái lại được duy trì, bảo tồn và phát triển thích ứng với cuộc sống đương đại nhưng không bị xói mòn hoặc làm sai lệch những giá trị cốt lõi”.

Trình bày tham luận với chủ đề “Hợp tác quốc tế và việc ghi danh chung của UNESCO trong việc bảo vệ trò chơi kéo co truyền thống châu Á”, ông Park Woenmo, Chuyên gia di sản văn hóa phi vật thể Châu Á- Thái Bình Dương cho biết: Trò Kéo co xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới, nhưng ở Đông Bắc và Đông Nam Á, nó đặc biệt gắn bó mật thiết với chu kỳ trồng lúa, hình thành một tổng thể vừa là nghi lễ vừa là trò chơi. Ở khu vực này, Kéo co mang tính biểu tượng chung là cầu mưa thuận gió hòa, dự đoán mùa màng bội thu và khẳng định sự đoàn kết cộng đồng. Tuy nhiên, cách thức thực hành cụ thể, công dụng, vật liệu sử dụng và bố cục không gian lại thể hiện nhiều biến thể phong phú, phụ thuộc vào bối cảnh sinh thái, xã hội và lịch sử từng vùng. Việc lựa chọn vật liệu như tre, mây, dây ba sợi; bố trí không gian tại sân làng hoặc đồng ruộng; hình thức kéo đứng hay ngồi; cơ chế thi đấu theo vòng tròn, kết hợp nhiều thế hệ và giới tính… đều phản ánh tính độc đáo và sáng tạo của từng địa phương. Tái định vị di sản vượt ra ngoài biên giới quốc gia: Việc ghi danh đã chuyển quan niệm về Kéo co từ việc coi là tài sản văn hóa riêng của một quốc gia sang một di sản được chia sẻ giữa các khu vực. Kéo co, được tổ chức ở nhiều vùng Đông Á gắn liền với nghi lễ nông nghiệp, là một nhóm di sản vừa có tính chung vừa có biến thể. Việc ghi danh chung đã thể chế hóa và làm hiện rõ đặc tính này.

Tại Hội thảo, Gu Eun-mo, Chủ tịch Hội  bảo tồn kéo co Gijisi (Hàn Quốc)  đã trình bày tham  luận “ Hoạt động bảo tồn trò chơi keops co Hàn Quốc sau khi được ghi danh”. Ông cho biết: Sau khi được ghi danh, Hội Bảo tồn Kéo co Gijisi đã tập trung năng lực để hỗ trợ các hoạt động của Liên minh các tổ chức truyền dạy kéo co truyền thống Hàn Quốc. 19 Liên minh thành lập năm 2014, nhận được hỗ trợ từ Cục Di sản Văn hóa sau khi ghi danh, đã tích cực triển khai các hoạt động như tổ chức biểu diễn, hội thảo nâng cao năng lực, xuất bản báo cáo khảo sát, phát triển chương trình giáo dục, và giao lưu quốc tế với Việt Nam. Hoạt động của liên minh này đã mang lại tác động tích cực, không tập trung vào một cộng đồng cụ thể, đồng thời giúp thực hiện hiệu quả hơn sự hỗ trợ của Cục Di sản Văn hóa và nâng cao năng lực các cộng đồng truyền dạy. Giao lưu quốc tế cũng được tiến hành tích cực sau khi ghi danh: năm 2018, Liên minh các tổ chức truyền dạy kéo co truyền thống Hàn Quốc đã giao lưu với cộng đồng kéo co Long Biên, Hà Nội, Việt Nam; năm 2019, cộng đồng kéo co Long Biên đã đến thăm kéo co Gijisi tại Hàn Quốc”…

Hội thảo còn được nghe các tham luận đến từ đại diện thành phố Dangjin (Hàn Quốc), Campuchia, đại diện cộng đồng kéo co ngồi phường Long Biên, đại diện cộng đồng kéo co Hữu Chấp (phường Kinh Bắc, tỉnh Bắc Ninh), đại diện cộng đồng kéo mỏ Xuân Lai (xã Đa Phúc, Thành phố Hà Nội), đại diện cộng đồng kéo song Hương Canh (tỉnh Phú Thọ)…Các bài tham luận tập trung đánh giá những thành tựu đạt được và những thách thức đặt ra. Nhấn mạnh tác động tích cực của việc ghi danh di sản đối với cộng đồng, vai trò của sáng tạo trong duy trì lễ hội, cùng hiệu quả hợp tác giữa các quốc gia đồng sở hữu. Đại diện các địa phương thực hành di sản cũng chia sẻ kinh nghiệm gìn giữ nghi lễ, không gian và truyền nối truyền thống. Những nội dung này góp phần định hướng các giải pháp bảo tồn phù hợp trong giai đoạn mới.

Sau Hội thảo, chương trình giao lưu, trình diễn di sản Nghi thức và Trò chơi kéo co được diễn ra vào sáng ngày 16/11 tại di tích đền Trấn Vũ (ngõ 216 đường Cổ Linh, phường Long Biên, TP Hà Nội). Chương trình có sự tham gia của Hội Kéo co Gijisi (thành phố Dangjin, Hàn Quốc) và tám cộng đồng kéo co tại Việt Nam gồm: Kéo co ngồi đền Trấn Vũ, phường Long Biên; Kéo mỏ Xuân Lai, xã Đa Phúc; Kéo mỏ Ngải Khê, xã Chuyên Mỹ (TP Hà Nội); Kéo song Hương Canh, xã Bình Nguyên (tỉnh Phú Thọ); Kéo co Hữu Chấp (phường Kinh Bắc, tỉnh Bắc Ninh); Kéo co của người Tày, thôn Trung Đô, xã Bảo Nhai (tỉnh Lào Cai); Kéo co Hòa Loan, xã Vinh Thành (tỉnh Phú Thọ); Kéo cõi thôn Phú Hào, phường Vị Khê (tỉnh Ninh Bình); Ngoài ra còn có sự tham gia trình diễn múa trống và múa sư tử của nhóm nghệ sĩ đến từ Đại học Sehan, Hàn Quốc.

Nguyễn Minh