Với lợi thế về di tích, di sản, làng nghề, Hà Nội đang tập trung khai thác giá trị di sản để phát triển các ngành công nghiệp văn hoá. Các đơn vị liên tục đổi mới cách tiếp cận, khai thác di sản để từng bước biến di sản thành nguồn lực phát triển kinh tế – xã hội, nhất là phát triển du lịch văn hoá, thủ công mỹ nghệ.
Tour du lịch đêm “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” chuyên biệt dành cho khách nước ngoài
Khai thác tối đa giá trị di sản văn hóa
Năm 2022, Thành ủy Hà Nội ban hành Nghị quyết số 09-NQ/TU của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết đặt ra mục tiêu phát huy tối đa những tiềm năng, thế mạnh, giá trị văn hóa mang bản sắc của Thủ đô ngàn năm văn hiến, đưa những giá trị đó thành nguồn lực phát triển. Trong 12 lĩnh vực của công nghiệp văn hoá, Thành phố tập trung vào các lĩnh vực: Thủ công mỹ nghệ, du lịch văn hoá, kiến trúc, nghệ thuật biểu diễn, ẩm thực… Một năm sau khi Nghị quyết 09 ra đời, các hoạt động khai thác giá trị di sản văn hoá diễn ra hết sức sôi động, phong phú.
Nếu như trước đây, các di tích của Hà Nội chủ yếu “sáng mở – tối đóng”, nếu các di sản luôn chật vật với việc bảo tồn, gìn giữ thì nay, nhiều loại hình di sản, nhiều di tích trở nên sống động khi được khai thác phát triển công nghiệp văn hoá. Sau thành công ấn tượng của chuỗi hoạt động trải nghiệm đêm, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò tiếp tục ra mắt công chúng sản phẩm văn hóa mới mang tên “Đêm thiêng liêng 3 – Lửa thanh xuân”, tôn vinh những anh hùng trẻ tuổi với những câu chuyện lịch sử có thật tại Nhà tù Hỏa Lò. Nhiều hoạt cảnh được đưa vào khai thác giúp công chúng cảm nhận chân thực, sâu sắc hơn về cuộc sống khắc nghiệt nơi “địa ngục trần gian”, không khí đấu tranh sôi sục của những bậc tiền bối cách mạng, như: Hoạt cảnh liệt sĩ Nguyễn Hoàng Tôn hiên ngang đón nhận cái chết bởi máy chém trước Nhà tù Hỏa Lò năm 1931; cuộc đấu tranh tuyệt thực năm 1933; phong trào “Biến nhà tù thành trường học cách mạng”; hành trình vượt ngục năm 1945… Du khách còn được nhập vai tù chính trị để trải nghiệm sự tối tăm, ngột ngạt của các phòng giam, xà lim…
Trong dịp đầu năm 2023, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội đưa vào khai thác tour du lịch đêm “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” chuyên biệt dành cho khách nước ngoài. Phiên bản này có nhiều đổi mới, khác biệt so với tour đêm cho khách nội địa – “Giải mã Hoàng thành Thăng Long” ra mắt vào một năm trước. Phiên bản mới mang đến cảm xúc mới mẻ, nhẹ nhàng, nhưng vẫn nhiều trải nghiệm phù hợp với thị hiếu của khách quốc tế. Tour đêm kéo diễn ra trong thời gian 120 phút được các vị khách rất ưa chuộng.
Bên cạnh các di tích, di sản văn hoá phi vật thể, Hà Nội đặc biệt có thế mạnh ở hoạt động làng nghề, với 1.350 làng nghề các loại. Nhiều làng nghề đã được đầu tư hạ tầng, triển khai các dịch vụ du lịch, đẩy mạnh số hoá như: Lụa Vạn Phúc, thêu Quất Động, sơn mài Hạ Thái… Làng gốm Bát Tràng đưa vào hoạt động, khai thác Trung tâm Tinh hoa Làng nghề Việt. Khách du lịch bị cuốn hút bởi bảy khối nhà của Trung tâm được thiết kế lấy cảm hứng từ chiếc bàn xoay gốm, với màu đỏ đất nung. Công trình được thiết kế là nơi trưng bày gia phả, hình ảnh, hiện vật về sự phát triển của 19 dòng họ ở Bát Tràng; nơi khách du lịch cũng được khám phá tinh hoa của làng gốm Bát Tràng cùng các làng nghề thủ công mỹ nghệ. Trung tâm cũng có phòng lưu trú, nhà hàng, biểu diễn nghệ thuật dân gian, khu trải nghiệm để kết nối khách du lịch với các nghệ nhân, thợ gốm…
Từ Tết Nguyên đán đến nay, hầu như ngày nào các nghệ nhân Đào Thục cũng đón khách. Có ngày các nghệ nhân diễn đến 2-3 suất. Từng có lúc người Đào Thục không lo giữ được nghề, thì giờ, giới trẻ rất thích học nghề rối nước, các nghệ nhân biểu diễn cũng phấn khởi khi có thu nhập. Trưởng bộ phận Kinh doanh – phường Rối nước Đào Thục Nguyễn Thế Nghị cho biết, những năm gần đây, chính quyền địa phương quan tâm hỗ trợ phường rối về hạ tầng, hỗ trợ truyền dạy nghề múa rối… tạo điều kiện cho phường rối phát triển du lịch. Hiện, rối nước Đào Thục không chỉ biểu diễn rối nước mà còn mở thêm các dịch vụ gắn với văn hoá làng quê như: Đi cầu kiều, đi cà kheo, học làm nhà nông, đi xe trâu, xe ngựa ngắm cảnh làng quê… Khách cũng có thể lựa chọn tham quan, trải nghiệm một số di tích, làng nghề trong khu vực.
Phường Rối nước Đào Thục
Còn nhiều khó khăn cần tháo gỡ
Thành phố đã đề ra các giải pháp cụ thể để hiện thực hoá những mục tiêu của Nghị quyết số 09-NQ/TU của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô. Theo đó, đến năm 2025, ngành công nghiệp văn hoá đóng góp khoảng 5% GRDP của Thành phố; đến năm 2030, công nghiệp văn hoá trở thành ngành mũi nhọn, phấn đấu đóng góp khoảng 8% GRDP. Trong đó, Thành phố tiếp tục đầu tư bảo tồn di tích, di sản cũ; xây dựng các cơ chế, để chuyển đổi di sản công nghiệp, nhà, biệt thự cũ, di sản đô thị, di sản ký ức thành di sản văn hóa mới; phát triển nghề và sản phẩm nghề thủ công truyền thống…
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức đặt ra trong phát huy các giá trị di sản để “làm kinh tế”. Một Di sản Văn hoá thế giới được UNESCO ghi danh như Hoàng thành Thăng Long mỗi năm mới chỉ đón vài trăm nghìn khách du lịch là chưa tương xứng với tiềm năng. Hà Nội có nhiều loại hình nghệ thuật biểu diễn dân gian, nhưng ở với các nhà hát cấp thành phố, chỉ có Nhà hát Múa rối Thăng Long hoạt động thực sự hiệu quả. Ở các làng quê, những địa phương như rối nước Đào Thục là “của hiếm”. Trong khi đó, làng nghề vốn cùng lúc có thể phát triển các lĩnh vực khác nhau của công nghiệp văn hoá như: Thiết kế, du lịch văn hoá, thủ công mỹ nghệ, nhưng thực tế, phần sản phẩm thủ công mỹ nghệ sản xuất theo mẫu cũ, ít được cải tiến, sáng tạo; số lượng làng nghề thu hút du lịch chưa nhiều.
Mặc dù, tài nguyên di sản là sẵn có nhưng muốn tạo nên sức hấp dẫn để thu hút khách du lịch thì cần biến di sản đó thành sản phẩm. Để làm được điều này, Hà Nội cần có đội ngũ nhân lực tham gia lĩnh vực công nghiệp văn hoá chất lượng hơn như: đào tạo đội ngũ am hiểu về văn hóa; hoạch định các chương trình dài hơi, cho ra đời những sản phẩm có chiều sâu, giàu bản sắc, bảo đảm mục tiêu quảng bá, tôn vinh di sản bền vững… Thành công của một số sản phẩm du lịch, như tour đêm tại di tích Nhà tù Hoả Lò đã chứng minh điều này. Bằng việc dẫn dắt câu chuyện sáng tạo, các tour đêm tại di tích Nhà tù Hoả Lò luôn khiến khách phải xếp hàng mới đến lượt trải nghiệm…
Riêng đối với khối làng nghề, do nghệ nhân thiếu nghiệp vụ du lịch nên cần sự hợp tác của các hãng lữ hành, sự hỗ trợ về chuyên môn của các làng nghề. Đại diện Hiệp hội Làng nghề sơn mài Hạ Thái Đỗ Trọng Đoàn chia sẻ, Thành phố cần hỗ trợ xây dựng trung tâm hoặc cửa hàng trưng bày giới thiệu sản phẩm tại làng nghề, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dễ tiếp cận và trao đổi thúc đẩy lưu thông hàng hóa. Về thiết kế, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội Hà Thị Vinh đề xuất, các trường, trung tâm đào tạo nghề cần biên soạn các giáo trình cho học viên về môn thiết kế sản phẩm và các kỹ năng chuyên môn sâu về nghề cho từng dòng sản phẩm, động viên lớp trẻ ở làng nghề đi học nghề nhằm phát triển nghề tại địa phương. Đặc biệt, việc “tăng tốc” chuyển đổi số các làng nghề cũng là nhiệm vụ cấp thiết, nhất là trong quảng bá sản phẩm, thu hút du lịch.
Với lợi thế về di tích, di sản, làng nghề cùng những giải pháp đã đặt ra, Hà Nội tiếp tục nỗ lực để có thể trở thành một trong những trung tâm hàng đầu của cả nước về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, định vị thương hiệu “Thành phố sáng tạo”…
Quỳnh Anh