Bà không chỉ biết và thực hành nhiều điệu hát cổ mà còn nhiệt tình truyền dạy nghệ thuật hát cho thế hệ trẻ để nét văn hóa đẹp được duy trì, tiếp nối nơi làng quê.
Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Vẫy.
Xã Khánh Hà (huyện Thường Tín) được thiên nhiên ưu đãi cho phong cảnh nên thơ với dòng sông Nhuệ và Tô Lịch tựa dải lụa mềm chảy ngang qua cùng những làn điệu hát Trống quân da diết. Trong bộn bề của cuộc sống đời thường, trước sự phát triển mạnh mẽ của nhiều loại hình giải trí, hát Trống quân ở Khánh Hà vẫn được giữ gìn, phát huy giá trị, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của Nhân dân. Một trong những người có công giữ gìn, phát huy điệu hát chính là nghệ nhân Nguyễn Thị Vẫy. Bà không chỉ biết và thực hành nhiều điệu hát cổ mà còn nhiệt tình truyền dạy nghệ thuật hát cho thế hệ trẻ để nét văn hóa đẹp được duy trì, tiếp nối nơi làng quê.
Người dân xã Khánh Hà vẫn truyền tai nhau rằng, điệu hát Trống quân có từ thời vua Lê Lợi. Về sau, điệu hát được truyền bá rộng rãi trong dân gian, xuất hiện nhiều biến thể phù hợp với mỗi vùng, miền nhưng vẫn giữ được tên gọi gốc của nó. Hát Trống quân ở Khánh Hà đặc biệt hơn nhiều vùng, miền khác ở chỗ, kép hát luôn tuân thủ chặt ở các chặng hát, từ chặng chào hỏi mở đầu, chặng đối đáp tâm tình, đến chặng hát hẹn giã biệt. Trước kia, người dân sống dọc hai bên bờ sông Nhuệ và Tô Lịch thường xuyên rủ nhau ra ven bờ hát đối đáp. Những câu hát vang lên ở sân đình, xóm ngõ, tại các buổi chợ phiên, vừa thử tài trí thông minh, vừa bày tỏ tình cảm của đám con trai, con gái khiến không khí thêm vui tươi, đầm ấm và cũng thật lãng mạn.
Năm nay đã 83 tuổi, bà Vẫy vẫn luôn dành cho hát Trống quân tình yêu đặc biệt. Sinh ra trong một gia đình có mẹ là nghệ nhân hát Trống quân, điệu hát giao duyên nổi tiếng này đã ngấm vào tâm hồn bà tự lúc nào. Khi 8 tuổi, bà đã “nghiện” hát Trống quân. Thuộc nhiều bài hát, bà hát khi sáng dậy, khi tối về, hát cả trong lúc làm các công việc đồng áng. Đến tuổi thiếu nữ, bà thường cùng các tốp nam thanh nữ tú trong làng hát đối đáp. Cũng thời gian này, bà bắt đầu đi hát Trống quân trên đài truyền thanh xã, thường xuyên tham gia biểu diễn hát Trống quân ở đình trong các dịp hội làng của các thôn trong xã và địa phương lân cận.
Giọng hát của bà chinh phục được nhiều người trong xã, ngoài xã. Yêu hát Trống quân, bà Vẫy đã động viên con cháu tham gia Câu lạc bộ hát Trống quân của xã Khánh Hà. Bà là 1 trong 5 nghệ nhân đầu tiên của Câu lạc bộ. Không chỉ tích cực tham gia hoạt động của Câu lạc bộ, bà còn dành thời gian, tâm huyết để truyền dạy nghệ thuật hát Trống quân cho thế hệ trẻ. Bởi bà biết, sức người là hữu hạn, mà điệu hát Trống quân là vốn quý của quê hương, cần phải được giữ gìn, tiếp nối và phát huy giá trị trong đời sống. Đã có 50 người được bà trao truyền nghệ thuật hát. Trong đó, có em nhỏ mới 10 tuổi, các cụ cao niên 70, 80 tuổi. Đối với từng đối tượng khác nhau, bà Vẫy lựa chọn các chủ đề phù hợp để dạy. Đối với các em thiếu nhi, bà lựa chọn là các bài hát về hoa, quả. Đối với người trung tuổi là những chủ đề về tình yêu quê hương, tình cảm lứa đôi. Đối với người già thì những bài có chủ đề về non sông, đất nước. Cách dạy của bà cũng đặc biệt. Bà bảo các cháu cầm vở theo sau, “bà nhớ ra câu nào, bà đọc, cháu ghi lại câu đó” vừa là để học, vừa như một cách tổng hợp tư liệu cho lớp học. Ngoài việc chép lại các lời hát cổ, bà còn biên soạn, sáng tác nhiều lời mới.
Nhờ tâm huyết, công sức của nghệ nhân Nguyễn Thị Vẫy, điệu hát Trống quân xã Khánh Hà vẫn được giữ gìn, phát huy giá trị trong cuộc sống hàng ngày. Thôn Đan Nhiễm, xã Khánh Hà vinh dự có 05 cá nhân được Nhà nước phong tặng và truy tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú về hát Trống quân. Hiện nay, Câu lạc bộ hát Trống quân xã Khánh Hà có hơn 30 thành viên thường xuyên tham gia sinh hoạt trong đội văn nghệ và tham gia biểu diễn phục vụ hội làng, Lễ, Tết… Nhiều lần, điệu hát Trống quân Khánh Hà đã giành giải lớn tại các hội diễn dân ca, dân vũ, hội viễn văn nghệ không chuyên…
Hiện nay, tuổi đã cao, bà Vẫy không thể đi truyền dạy hát Trống quân như trước, nhưng những ai yêu thích, muốn học hát Trống quân tìm đến nhà, bà luôn sẵn sàng truyền dạy. Với những cống hiến trong việc gìn giữ và phát huy nghệ thuật hát Trống quân, bà Vẫy đã được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian, Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp văn nghệ dân gian Việt Nam” (năm 2009), được Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tặng Giấy khen có thành tích trong công tác bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể hát Trống quân Hà Nội (năm 2015). Đặc biệt, năm 2019, bà vinh dự được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.
Thanh Bình