Khai mạc Trưng bày chuyên đề “Mầm xanh trên đá”

Sáng ngày 20/7, thực hiện sự chỉ đạo của Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò tổ chức khai mạc Trưng bày chuyên đề “Mầm xanh trên đá”, kỷ niệm 76 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ (27/7/1947 – 27/7/2023).

Đại biểu dâng hương tưởng niệm các anh hùng, liệt sĩ tại Đài tưởng niệm Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò

Dự khai mạc Trưng bày chuyên đề có các lão thành cách mạng; các cựu tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò; Trại giam tù binh Phú Quốc; các cựu học sinh kháng chiến Hà Nội giai đoạn 1947 – 1954; cựu đội viên Đội Quân báo Thiếu niên Bát Sắt; đại diện gia đình các liệt sĩ; các nhân chứng lịch sử…

Trưng bày chuyên đề “Mầm xanh trên đá” là khúc ca tuổi trẻ, là lời tri ân sâu sắc những thanh thiếu niên đã hy sinh vì nền độc lập tự do của dân tộc. Trưng bày góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa” cho thế hệ trẻ.

Theo dòng sự kiện, trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và chống Mỹ cứu nước, lớp lớp thanh thiếu niên hai miền Nam – Bắc tích cực tham gia các phong trào đấu tranh và lập được nhiều chiến công xuất sắc. Dưới làn đạn của quân thù, nhiều thanh xuân đã anh dũng hy sinh. Tại nơi “địa ngục trần gian”, sức sống mãnh liệt của tuổi trẻ vẫn tỏa sáng, mặc cho chế độ giam cầm hà khắc vẫn kiên trì đấu tranh, mặc cho gông cùm, xiềng xích vẫn vươn lên bất khuất.

Trưng bày chuyên đề “Mầm xanh trên đá” được thể hiện qua 3 nội dung: “Tuổi xanh nơi ngục lửa”, “Ngọn lửa Thành đồng”, “Ký ức không phai”. Lời thuyết minh Trưng bày chuyên đề được kết hợp với âm thanh bổ trợ giúp các câu chuyện kể về tinh thần đấu tranh kiên cường, sự hy sinh anh dũng của các chiến sĩ trẻ tuổi thêm sống động.

Trưng bày chuyên đề là lời tri ân sâu sắc những thanh thiếu niên đã hy sinh vì nền độc lập tự do của dân tộc

Ở nội dung “Tuổi xanh nơi ngục lửa” thể hiện, hưởng ứng Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/12/1946), tại Hà Nội, hàng nghìn học sinh, sinh viên đã hợp sức tạo nên phong trào đấu tranh sôi nổi. Nhiều thanh thiếu niên tham gia Đội Quân báo Thiếu niên Bát Sắt thuộc Trạm giao thông Công an quận 6 âm thầm lập nên những chiến công xuất sắc. Những đóng góp của lớp lớp thanh thiếu niên và học sinh, sinh viên kháng chiến góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ.

Đội Quân báo Thiếu niên Bát Sắt được thành lập và hoạt động từ ngày 19/12/1946 đến giữa năm 1948. Đội có khoảng 40 thành viên trong độ tuổi từ 12 – 17. Các đội viên đã dũng cảm, mưu trí tham gia: Mở đường bí mật cho lực lượng của ta trở lại Hà Nội, chuyển thư và tài liệu, rải truyền đơn, dẫn đường cho Công an quận 6 trừng trị những tên tay sai đắc lực của địch… Trong quá trình hoạt động, nhiều đội viên bị thực dân Pháp bắt, giam tại Nhà tù Hỏa Lò. Tại đây, các “chiến sỹ” trẻ tuổi vẫn can trường đấu tranh chống chế độ lao tù hà khắc, tham gia vượt ngục để trở về với cách mạng.

Sống trong ách kìm kẹp của thực dân Pháp, những học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội vẫn chung sức, đồng lòng, làm dấy lên một phong trào đấu tranh sôi nổi với nhiều hình thức như: Bãi khóa, tổ chức lễ truy điệu học sinh Trần Văn Ơn bị địch sát hại, biểu diễn văn nghệ cổ vũ lòng yêu nước… Thực dân Pháp điên cuồng khủng bố, nhiều cán bộ, học sinh, sinh viên kháng chiến đã anh dũng hy sinh như: Đồng chí Phạm Hướng, Nguyễn Sỹ Vân, Nguyễn Trọng Quang, Nguyễn Văn Khâm, Trịnh Khắc Dụng… Nhiều học sinh bị địch bắt, tra tấn và giam tại Nhà tù Hỏa Lò. Ở nơi “địa ngục trần gian”, noi gương cha anh, các tù nhân trẻ tuổi vẫn hăng hái tham gia các phong trào đấu tranh và tổ chức các lớp học văn hóa trong trại giam.

Nội dung “Ngọn lửa Thành đồng”, người xem như được trở về với những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, tuổi trẻ miền Nam – nơi Thành đồng Tổ quốc hăng hái dấn thân vào cuộc đấu tranh ác liệt, chống địch khủng bố, đòi hòa bình với nhiều hình thức như: Bãi khóa, biểu tình, “Hát cho đồng bào tôi nghe”… Những hoạt động đó không những lôi cuốn các tầng lớp nhân dân tham gia mà còn tăng cường sức mạnh cho cách mạng miền Nam. Khi bị địch bắt, giam trong các nhà tù, nhiều học sinh, sinh viên vẫn bất khuất đấu tranh, giữ mãi ngọn lửa nhiệt huyết thanh xuân.

Nhà lao Thiếu nhi Đà Lạt do chính quyền Việt Nam Cộng hòa thành lập đầu năm 1971 nhằm cách ly, đàn áp các thiếu niên, nhi đồng có cảm tình với cách mạng và công cuộc giải phóng miền Nam. Từ năm 1971 cho đến khi giải thể (1973), Nhà lao giam hơn 600 tù nhân từ 12 – 17 tuổi được tập trung từ khắp miền Nam. Tại nhà lao, địch dùng nhiều thủ đoạn để dụ dỗ, mua chuộc các tù nhân nhỏ tuổi nhưng khi kế hoạch thất bại, các thiếu niên đã phải chịu nhiều cực hình khắc nghiệt như: Nhốt vào hầm đá để phơi sương, phơi nắng, nhốt vào xà lim biệt giam, cứ đêm đến, địch lại dội nước lạnh vào người… Vượt lên đòn thù tàn khốc, các tù nhân nhỏ tuổi vẫn đấu tranh dũng cảm, quyết liệt.

Nhiều thiếu niên sau này được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang như đồng chí Mai Thanh Minh (Mai Bốn). Đồng chí tham gia cách mạng năm 12 tuổi; năm 14 tuổi bị địch bắt, kết án 10 năm tù khổ sai. Tại phiên tòa, khi kẻ địch đưa luật sư đến bào chữa, đồng chí đã phản đối mạnh mẽ: “Tôi đề nghị luật sư hãy biện hộ cho những người xét xử, còn tôi thì không cần”. Sau đó, đồng chí bị giam ở Nhà lao Kho Đạn, Côn Đảo, Chí Hòa và Nhà lao Thiếu nhi Đà Lạt. Tại Nhà lao Thiếu nhi Đà Lạt, đồng chí là một trong những người đi đầu trong các phong trào đấu tranh chống chào cờ địch, diệt ác…

Khát khao trở về với cách mạng, các thiếu niên tổ chức vượt ngục nhiều lần nhưng thành công nhất là cuộc vượt ngục đầy táo bạo của 13 tù nhân vào đêm mùng 7 rạng sáng ngày 8/5/1973. Trên trần nhà, để ngăn chặn tù nhân trốn thoát, địch cho chăng dây kẽm gai nối với hệ thống điện cao thế. Để vượt ngục, theo phân công, một tù nhân đã đục trần và trèo lên nóc nhà trước, những người còn lại thì xé áo quần để buộc vào chân, tay nhằm cách điện, rồi dỡ ngói và công kênh nhau trèo lên nóc nhà. Tại đây, áo quần lại được tháo ra, kết thành dây để từng người bám vào, thay nhau leo xuống… Mười ba đợt di chuyển của 13 tù nhân kết thúc vào rạng sáng ngày hôm sau. Sau khi vượt ngục, 2 tù nhân lạc đường bị địch bắt lại, 11 người được cơ sở nuôi giấu và tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng.

Hoạt cảnh tái hiện một số hoạt động của học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội những năm 1949 – 1950

Nội dung “Ký ức không phai” kể về sau khi thoát khỏi ngục tù, các thanh thiếu niên lại tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng, đóng góp công sức cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước. Chiến tranh đã lùi xa, một thời kỳ đấu tranh kiên cường và những năm tháng bị địch bắt, tù đày đã trở thành ký ức không thể lãng quên. Sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ trẻ tuổi mãi khắc ghi trong lịch sử dân tộc, là tấm gương cho thế hệ trẻ ngày nay tiến bước đi lên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Để thể hiện sâu sắc thêm nội dung Trưng bày chuyên đề, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò giới thiệu hoạt cảnh tái hiện một số hoạt động của học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội những năm 1949 – 1950 như: Tham gia tổ chức đoàn đi thăm những chiến sĩ cách mạng bị địch bắt, giam tại Nhà tù Hỏa Lò và chơi đàn violin, biểu diễn bài “Tiến quân ca” trong xà lim tử hình; tham gia bãi khóa, phản đối địch khủng bố, bắt bớ học sinh và sự kiên cường, giữ vững khí tiết của học sinh kháng chiến khi bị tra xét tại Sở Mật thám.

Tại khai mạc Trưng bày chuyên đề, công chúng và du khách được trải nghiệm sự cùm kẹp tại góc phòng giam tù chính trị được phục dựng, để cảm nhận một phần gian khổ, khắc nghiệt mà thế hệ cha ông đã trải qua khi bị địch bắt, giam trong Nhà tù Hỏa Lò; gặp gỡ các nhân chứng lịch sử là các cựu học sinh, sinh viên kháng chiến Hà Nội giai đoạn 1947 – 1954, cựu đội viên Đội Quân báo Thiếu niên Bát Sắt, các cựu tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò, Trại giam tù binh Phú Quốc…

Trưng bày chuyên đề diễn ra từ ngày 20/7 đến ngày 30/9/2023.

Ngọc Trâm